Rynek ziemniaka – stan i perspektywy.

Od ponad czterdziestu lat powierzchnia uprawy ziemniaków w Polsce  sukcesywnie zmienia się na jej niekorzyść. Skala ograniczenia powierzchni uprawy w Polsce jest bardzo duża i niespotykana w żadnym innym kraju europejskim. W latach 70 ubiegłego wieku ziemniaki zajmowały powierzchnię 3 mln ha z 18% udziału w strukturze zasiewów. Pod względem wysokości zbiorów byliśmy drugim producentem na świecie. W 2016 r. według IHAR-PIB, powierzchnia uprawy ziemniaków w gospodarstwach rolnych szacowana jest na około 300 tys. ha.

Uwzględniając dodatkowo powierzchnię uprawy ziemniaków  w ogródkach przydomowych szacowaną na około 8 tys. ha całkowita powierzchnia wyniosła prawdopodobnie 308 tys. ha. Największą w kraju grupę stanowią małe gospodarstwa, produkując ziemniaki na własne potrzeby i stosując nisko nakładowe technologie uprawy. W województwie pomorskim w 2016 r. ziemniaki uprawia się na obszarze 32,7 tys. ha. Zmiany powierzchni uprawy, plonów i zbiorów w latach 2010-2016 przedstawia tabela 1.

Tabela 1

     Zmiany powierzchni uprawy, plonów i zbiorów ziemniaków w Polsce

*Szacunek IERiGŻ-PIB oraz IHAR-PIB, ** prognoza IERiGŻ-PIB oraz IHAR-PIB

     Wzrost powierzchni uprawy ziemniaków w 2015 r. jest pozytywnym zjawiskiem przełamującym wieloletnią tendencję spadku. W województwie pomorskim udział ziemniaków w strukturze zasiewów w ostatnich latach wynosi powyżej 3% , tj. około 19 tys. ha i jest wyższy od średniej krajowej.

     Ciągłe ograniczanie uprawy ziemniaków, a tym samym zmniejszenie się udziału w jego zasiewach jako gatunku z grupy okopowych, z punktu widzenia potrzeby stosowania właściwego płodozmianów modelu zrównoważonego rolnictwa jest bardzo niekorzystny. Proces ten potęgowany jest zachodzącą koncentracją  uprawy ziemniaków. W dalszym ciągu jednak uprawa ziemniaków zajmowało się w 2014 r. ponad 400 tys. gospodarstw rolnych.  W 2015r. była zbliżona do minionego roku. Blisko 90% gospodarstw z ogólnej liczby producentów ziemniaków posiadało plantacje o powierzchni do 1 ha, a ich udział w ogólnym areale uprawy  ziemniaków wynosił około 30%.  Najwięcej gospodarstw rezygnujących z uprawy ziemniaków jest mniejszych obszarowo, produkujących na własne potrzeby oraz gospodarstw produkujących ziemniaki na powierzchni do 2 ha. Plantacje powyżej 10 ha stanowią 30% ogólnej powierzchni uprawy.

     Jest wiele przyczyn ciągłego zmniejszania się liczby gospodarstw uprawiających ziemniaki i zmniejszającego się areału uprawy tego gatunku. Do najważniejszych należą: ograniczenie wykorzystanie ziemniaków jako paszy gospodarskiej tylko do plonu odpadowego, który z  przyczyn niskiej jakości nie można sprzedać, wysokie koszty uprawy ziemniaków w porównaniu do innych gatunków roślin rolniczych, trudnością ze sprzedaży zbiorów przez małych producentów (rozwój sieci sklepowych współpracujących z dużymi specjalistycznymi gospodarstwami lub centralami konfekcjonowania ziemniaków z ciągłością dostaw), obawy producentów oraz utrudnienia eksportowe związane z chorobami bakteryjnymi, wykrywane są w naszym kraju dość często, a także zmniejszające się spożycie ziemniaków, które coraz częściej przez konsumentów traktowane są jako warzywo. Rok 2015 jest jednym z wielu w ostatnim dwudziestopięcioleciu, kiedy powierzchnia uprawy ziemniaków wzrosła.

     W 2016 r. areał uprawy ziemniaków w Polsce  jest zbliżony do roku minionego, nawet nieznacznie wzrósł. Wysokie ceny ziemniaków jadalnych zachęcały do dalszego powiększenia powierzchni uprawy. Będzie natomiast postępowała w dalszym ciągu specjalizacja gospodarstw w uprawie ziemniaków dla konkretnego kierunku produkcji. Bardzo ważnym elementem produkcji i zbiorów ziemniaków trakcie postępującej specjalizacji gospodarstw jest analiza powierzchni uprawy, uzyskanych plonów i zbiorów. Na podstawie wywiadów środowiskowych i danych GUS w tabeli 2 przedstawiono skalę produkcji ziemniaków w poszczególnych kierunkach ich użytkowania.

     Tabela 2

            Skala głównych kierunków produkcji ziemniaków w Polsce w 2014 r,

Źródło; Szacunek IHAR-PIB na podstawie GUS 

     W Polsce w 2015 r. z uwagi na suszę w okresie wegetacji, plony, tym samym i zbiory były niższe niż w roku ubiegłym i wyniosły 6,68 mln ton. Wzrost powierzchni uprawy ziemniaków nie zrekompensował strat w plonach, które średnio w kraju wyniosły 217 dt/ha. W  województwie pomorskim nastąpił wzrost powierzchni uprawy do poziomu 20 tys. ha. Ale co warto zaznaczyć, wzrost poziomu uzyskanych plonów – 259 dt/ha spowodował uzyskanie zbiorów na poziomie roku poprzedniego – 518 tys. ton.

     Ważnym elementem wpływającym na poziom produkcji ziemniaka jest produkcja nasienna. Według danych GIORiN w 2015 r. powierzchnia uprawy objęta kwalifikacją polową zwiększyła się i wyniosła – 5,64 tys. Oznacza to, że powierzchnia reprodukcji sadzeniaków zwiększyła się o 6,8% w porównaniu z rokiem poprzednim. W sezonie 2015/16 podaż kwalifikowanych sadzeniaków jest mniejsza niż w roku poprzednim. Powierzchnia reprodukcji wzrosła wprawdzie, ale nie na tyle, aby zrekompensować spowodowany suszą spadek produkcji. Ze względu na mniejszą podaż i zachęcające do rozszerzenia uprawy cen ziemniaków, w najbliższym należy oczekiwać wzrostu cen rynkowych kwalifikowanych sadzeniaków.

W sezonie 2015/16 obroty rynkowe ziemniakami wyniosą ok. 3,93 mln ton i będą o ok. 5% mniejsze w porównaniu z sezonem 2014/15. Zmniejszy się przerób ziemniaków na skrobię i na spirytus. Nieco większe może być wykorzystanie ziemniaków w produkcji frytek i chipsów. Łącznie przemysłowe wykorzystanie ziemniaków może być ok. 3% niż w sezonie poprzednim. Z powodu wzrostu cen i słabej jakości ziemniaków spożycie ziemniaków może się obniżyć o kilka procent, a sprzedaż ziemniaków do bezpośredniej konsumpcji będzie mniejsza od ubiegłorocznej o ok. 7% i wyniesie ok. 1,90 mln ton. Przypuszczalnie, do 1,12 mln ton zmaleje poziom samo zaopatrzenia. Przewiduje się, że w sezonie 2015/16 kanałami rynkowymi (skup, sprzedaż hurtowa, sprzedaż targowiskowa, eksport) rozdysponowane będzie ok.56% zbiorów.

     Sytuacja cenowa jest zróżnicowana w poszczególnych rejonach Polski. Tradycyjnie najdroższe ziemniaki na targowiskach i na rynkach hurtowych są w zachodniej i południowo-zachodniej części naszego kraju, zaś najtańsze w centralnej i południowo wschodniej Polsce. W pierwszych miesiącach bieżącego sezonu najniższe ceny na targowiskach notowano między innymi w województwie pomorskim. Najwyższe zaś w województwie podlaskim i warmińsko- mazurskim. Ceny detaliczne ziemniaków w minionym sezonie były o 38% niższe w porównaniu z sezonem 2013/14 i wyniosły średnio 0,97 zł/kg, wobec 1,56 zł/kg w sezonie poprzednim. W pierwszych trzech miesiącach sezonu 2015/16 ceny były średnio wyższe o 16% niż przed rokiem. We wrześniu ubiegłego roku osiągnęły poziom 1,17 zł/kg. W dalszej części sezonu nastąpił dalszy ich wzrost  cen , w okresie zimy wiosny osiągnął do poziomu 1,30-1,40 zł/kg.

     Analiza bieżącej sytuacji rynku  ziemniaka, pozwala stwierdzić, że w najbliższej perspektywie nie przewiduje się istotnych zmian w zakresie  poziomu powierzchni uprawy, spożycia, przetwórstwa  tej rośliny. O  ile nie wystąpią nie przewidywane czynniki zewnętrzne.   

Tadeusz Plichta

Źródło; IERiGŻ-PIB