Odczyn gleby ma fundamentalne znaczenie dla prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin, gdyż decyduje on o właściwościach fizycznych, chemicznych i biologicznych gleby. Zabieg wapnowania przyczynia się do utrzymania tzw. gruzełkowatej struktury gleby. Powstałe w glebie koloidy mineralno-organiczne wysycone wapniem cementują gruzełki i uodparniają je na działanie wody.
Zjawisko to jest bardzo pożądane zwłaszcza na glebach ciężkich i zwięzłych. Rośliny uprawiane na glebach o strukturze gruzełkowatej posiadają dobrze rozbudowany system korzeniowy, za pomocą którego pobierają wodę oraz składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby. Wapnowanie wpływa pozytywnie również na szereg właściwości chemicznych gleby. Gleba o uregulowanym odczynie magazynuje większe ilości form przyswajalnych składników pokarmowych dla roślin, a dostarczony do gleby wapń odgrywa rolę w tworzeniu próchnicy. Zbyt niska kwasowość gleby prowadzi do wzrostu zawartości toksycznego glinu, co wpływa negatywnie na procesy fizjologiczne, biochemiczne i genetyczne roślin. Zakwaszenie gleby prowadzi do zmian w wysyceniu jonami, zmniejszenia pojemności kompleksu sorpcyjnego gleby oraz prowadzi do zmniejszenia pojemności wodnej gleby. Zabieg wapnowania sprzyja rozwojowi pożytecznych mikroorganizmów glebowych. Dzięki polepszeniu właściwości biologicznych gleby, wzrasta szybkość uwalniania składników mineralnych z resztek roślinnych i nawozów naturalnych, a także występuje lepsze zaopatrzenie roślin w azot.
Wapno nawozowe może zawierać od 20 do 80% CaO. Formę oraz dawkę nawozu należy dostosować do kategorii agronomicznej gleby, zawartości w niej materii organicznej, potrzeb nawozowych oraz do terminu stosowania. Nie należy podnosić odczynu gleby zbyt gwałtownie, gdyż może prowadzić do uwstecznienia przyswajalnego fosforu, do zniszczenia pożytecznej mikroflory gleby, a także do wypalenia próchnicy. Duże znaczenie ma również stopień rozdrobnienia nawozów zawierających Ca i Mg w formie węglanowej. Stopień rozdrobnienia nawozów produkowanych z twardych, skał jak dolomity decyduje o skuteczności odkwaszania. Im skały wapienne są drobniej zmielone, tym łatwiej się rozpuszczają i szybciej odkwaszają glebę. Rozdrobnienie ma mniejsze znaczenie przy miękkich skałach wapiennych jak np. kreda, a znikome przy tlenkach. Niemniej jednak, najważniejszą cechą nawozów wapniowych jest ich reaktywność. Aktywność chemiczna wynosi od kilkunastu procent dla dolomitów do niemal 100% dla skał miękkich. Nawozy dolomitowe charakteryzują się znakomitą siłą zobojętniającą (dzięki zawartości Mg), jednakże mają niską aktywność chemiczną. Działanie odkwaszające dolomitów jest niewielkie w pierwszym, a nawet i w drugim roku po ich zastosowaniu. Inaczej jest w przypadku zastosowania kredy, która ma mniejszą siłę zobojętniającą, jednak efekt odkwaszający gleby jest szybszy. Dlatego też, po zastosowaniu tej skały skutki odkwaszania widoczne są już w pierwszym roku. Kreda swe właściwości zawdzięcza wysokiej aktywności chemicznej sięgającej 80-100%. W porównaniu do kredy wapienie dolomitowe wykazują w perspektywie czasu dłuższe działanie odkwaszające. Nawozy tlenkowe mają reaktywność bardzo wysoką, ich szybkość reakcji z glebą jest dwa razy większa od czystego bezpostaciowego węglanu wapnia.
Najlepszym terminem wapnowania gleb jest okres po żniwach. W tym też okresie najlepiej jest pobierać próbki gleby do analizy chemicznej. Zaleca się by badanie gleby wykonywać raz na 4-5 lat. Do przygotowania jednej reprezentatywnej próby o masie 0,5 kg należy pobrać z maksymalnej powierzchni 4 ha do 20 próbek pojedynczych z powierzchni gleb ornych mineralnych lub do 40 próbek z gleb organicznych i trwałych użytków zielonych. Próbki z gruntów ornych należy pobrać z warstwy 0-20 cm, natomiast na użytkach zielonych należy najpierw usunąć warstwę 0-5 cm, a następnie z wykonanej odkrywki glebowej pobrać próbkę z profilu 5-20 cm. Wapnowanie w okresie pożniwnym pozwala na stopniowe podniesienie i ustabilizowanie odczynu gleby. Ważne jest by nawozy wapniowe zostały równomiernie wymieszane z glebą, na całej głębokości warstwy ornej. Dlatego też, zaleca się wapnować glebę po żniwach pod podorywkę. Nawozy wapniowe powinny być wysiewane podczas słonecznej pogody na suchą glebę. Ma to ogromne znaczenie w przypadku stosowania wapna tlenkowego, które pod wpływem nawet niewielkiej rosy ulega zbryleniu, a w konsekwencji obniża jego efektywność. Wysiewając tę formę nawozu należy niezwłocznie wymieszać ją z glebą. Działanie nawozów węglanowych zależy od wilgotności gleby i temperatury. Z reguły wzrasta wraz ze spadkiem temperatury i proporcjonalnie do zawartości wody w glebie. Po zwapnowaniu korzystne jest wystąpienie opadów, ponieważ wapno przemieszcza się w głąb profilu glebowego, a więc reaguje z większą objętością gleby.
Na glebach ciężkich i zwięzłych zaleca się stosowanie szybko działających form tlenkowych wapna, przede wszystkim gdy istnieje konieczność szybkiego doprowadzenia odczynu do optymalnego. W pozostałych sytuacjach zaleca się stosowanie form węglanowych. Na glebach lekkich zdecydowanie lepsza jest forma węglanowa wapna, która działa wolniej, ale dłużej. Zastosowanie formy tlenkowej na glebach lekkich prowadzi do szybkiego rozkładu materii organicznej, a ponadto CaO silnie reaguje z wodą, co prowadzi do przesuszenia gleby.
W czasie wapnowania nie należy nawozić gleb obornikiem, gnojówką, gnojowicą oraz nawozami azotowymi w formie amonowej, ponieważ dochodzi do dużych strat azotu. Nie zaleca się również wysiewu nawozów fosforanowych, gdyż fosfor w obecności wapna przechodzi w formy czasowo nieprzyswajalne dla roślin. Zabiegi te można wykonać po kilku tygodniach od momentu wapnowania.
W agrotechnice można wyróżnić trzy terminy wapnowania. Termin optymalny wapnowania wyznacza częstotliwość uprawy w zmianowaniu roślin o niskiej tolerancji na zakwaszenie. Termin krytyczny wyznacza wykonanie zabiegu wapnowania tuż po zbiorze przedplonu rośliny wrażliwej na odczyn, najczęściej po zbożach. Natomiast interwencyjne wapnowanie ma na celu przede wszystkim ratowanie plonu i wykonanie zabiegu, gdy potrzeby wapnowania są najwyższe.
Optymalnym terminem na wapnowanie jest wysiew nawozu wapniowego pod przedplon, po którym będzie uprawiana roślina najbardziej wymagająca pod kątem odczynu gleby. Do grupy roślin charakteryzujących się niską tolerancją na zakwaszenie gleby należy: rzepak, burak cukrowy, lucerna, bobik, fasola oraz jęczmień. Nawozy wapniowe warto stosować również na użytkach zielonych jesienią, po zbiorze pokosów i po zakończeniu wypasania zwierząt.Jeśli występuje konieczność wykonania wapnowania wiosną, wówczas zabieg należy przeprowadzić na przedwiośniu, kiedy gleba ulega powolnemu odmarzaniu. W tym okresie należy obniżyć dawkę nawozu do 05-1 t CaO/ha. Po obeschnięciu gleby, gdy możliwe jest wykonanie zabiegów mechanicznych należy wymieszać wapno z glebą. Bezwzględnie nie należy wykonywać zabiegu wapnowania na grubą warstwę pokrywy śnieżnej (Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu), ponieważ w trakcie szybkiego topnienia śniegu, cząsteczki nawozu spływają do zagłębień terenu, co prowadzi do miejscowych zakłóceń gospodarki fosforem , magnezem i potasem. W pierwszej kolejności należy wapnować rośliny ozime: rzepak, następnie jęczmień i pszenicę. W rzepaku wskazane są nawozy węglanowe, kreda lub wapno cukrownicze w formie granulowanej. W zbożach stosuje się 30-50% zalecanej wielkości dawki. Pod zasiew roślin jarych dawkę wapna należy zmniejszyć do 50-66% dawki zalecanej. Dobór nawozu jest ważny w przypadku uprawy buraków cukrowych i niektórych warzyw. Dla tych upraw najlepszym nośnikiem wapna jest kreda. Na pozostałych stanowiskach można stosować wszystkie formy wapna, jedynie na glebach bardzo kwaśnych zaleca się formę tlenkową.
Do odkwaszania gleb służą głównie nawozy wapniowe, zaś nawozy wapniowo-magnezowe stosuje się, gdy wskazane jest dodatkowo podniesienie zawartości magnezu w glebie. W takiej sytuacji zaleca się stosować wapno dolomitowe lub magnezowe. Warto pamiętać, że Mg wykazuje o 40% większą siłę alkalizującą niż wapń. Dlatego też, fakt ten należy wziąć pod uwagę przy obliczaniu rzeczywistej dawki wapna. Nie można regulować odczynu gleby tylko Mg, ponieważ zbyt wysoka koncentracja tego pierwiastka w glebie jest toksyczna dla roślin. Najlepiej gdy stosunek Ca do Mg wynosi 6-8:1.
Na etykiecie nawozu powinny być zamieszczone informacje dotyczące: zawartości CaO lub CaCO3, MgO w zależności od typu wapna, aktywności chemicznej oraz parametry fizyczne takie jak: przesiew i wilgotność w %. Dobre wapno węglanowe powinno zawierać powyżej 90% czystego składnika CaCO3, a w przeliczeniu na formę tlenkową 50-55% CaO. Optymalna wilgotność dla nawozów węglanowych oraz tlenkowych z produkcji podstawowej wynosi 5-8%. Nie powinny być one przesuszone, gdyż dochodzi do ich pylenia przy transporcie i rozsiewie.
Monika Najduk
Udało mi się wapnować w zeszłym roku niestety padło mi centralne smarowanie w ciągniku i było z tym trochę zabawy. W koncu sie kontaktowalem z gacolem jako specjalistami od takich problemow i udalo mi sie doprowadzic maszyne do stanu uzywalnosci juz pod koniec sezonu. Brakuje mi we wpisie szerszego podejscia do technicznej strony tematu moze doczekam sie jakiegos dopisku na ten temat?