Podstawą prawidłowego nawożenia w gospodarstwie rolnym powinien być plan nawozowy. Prawidłowo wykonany plan, pozwala racjonalnie gospodarować nawozami naturalnymi i mineralnymi mając na uwadze zarówno czynniki ekonomiczne jak i ochronę środowiska.
Plan nawozowy zapewnia właściwy podział dawek nawozów naturalnych i mineralnych pod poszczególne rośliny i pola w gospodarstwie z uwzględnieniem ich terminów ich stosowania, zakwaszenia i zasobności gleby w składniki pokarmowe. Istotnie jest również właściwe oszacowanie i wykorzystanie składników nawozowych (głównie nawozów naturalnych) wyprodukowanych i dostępnych w gospodarstwie. Podstawową zasadą jest określenie maksymalnej dawki azotu wprowadzanej z nawozami naturalnymi do 170 kg N/ha/rok.
Istotnym celem planu nawozowego jest oszacowanie i maksymalne wykorzystanie rezerw składników nawozowych jakie tkwią gospodarstwie. Plan nawożenia musi być opracowany zgodnie z zasadami dobrej praktyki rolniczej na podstawie składu chemicznego nawozów oraz potrzeb pokarmowych roślin i zasobności gleb, uwzględniając stosowane odpady, środki wspomagające uprawę roślin i dodatki do wzbogacania gleby w rozumieniu przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 3.10 2002 r. nr 1774/2002 (Dz. Urz. WE L 273 z 10.10.2002 z późn. zm).
Aktualnie posiadanie planu nawożenia, który został zaakceptowany przez Okręgową Stację Chemiczno – Rolniczą (OSChR) jest obowiązkiem podmiotów prowadzących chów lub hodowlę zwierząt na dużą skalę, tj. powyżej:
- 40 000 stanowisk dla drobiu,
- 2 000 stanowisk dla świń o masie ponad 30 kg,
- 750 stanowisk dla macior.
Powstające w produkcji zwierzęcej nawozy naturalne muszą być co najmniej w 70% zagospodarowane na gruntach będących w posiadaniu danego podmiotu, a do 30% ilości tych nawozów podmiot może zbyć do bezpośredniego wykorzystania rolniczego. Ilość nawozów naturalnych wytwarzanych przy takiej skali produkcji jest duża i dla jej zagospodarowania zgodnego z obowiązującymi przepisami – dawka azotu w nawozach naturalnych nie może być większa niż 170 kg N/ha – potrzebna jest odpowiednio duża powierzchnia użytków rolnych. Stacje chemiczno-rolnicze stają zatem przed zadaniem sporządzania lub opiniowania planów nawożenia dla powierzchni tysiąca lub nawet więcej hektarów użytków.
Nawożenie ma na celu zaspokojenie potrzeb pokarmowych roślin i utrzymywanie odpowiedniego poziomu zasobności gleby w składniki mineralne. Potrzebami pokarmowymi roślin określamy ilość składników jaką muszą pobrać rośliny dla wytworzenia określonego plonu biomasy. W doradztwie nawozowym pobranie NPK wyznacza się na podstawie prognozowanego plonu i ilości składników pobieranych przez rośliny na wytworzenie jednostki plonu.
Pobranie składników pokarmowych w kg na 1 t plonu głównego z odpowiednią ilością plonu ubocznego
| Roślina uprawna | Azot (N) | Fosfor (P) | Potas (K) |
| Pszenica ozima | 23,7 | 4,3 | 12,6 |
| Pszenica jara | 25,1 | 4,5 | 13,6 |
| Jęczmień jary | 21,0 | 4,2 | 13,7 |
| Żyto | 21,6 | 4,4 | 18,0 |
| Kukurydza na ziarno | 28,4 | 5,4 | 23,3 |
| Rzepak | 44,5 | 9,6 | 33,3 |
| Ziemniak | 3,9 | 0,6 | 5,5 |
| Burak cukrowy | 4,0 | 0,7 | 5,4 |
| Kukurydza na kiszonkę * | 3,7 | 0,6 | 3,8 |
| Koniczyna * | 5,1 | 0,5 | 4,4 |
| Lucerna* | 6,1 | 0,6 | 4,7 |
| Koniczyna z trawami* | 4,8 | 0,5 | 4,7 |
| Lucerna z trawami* | 5,2 | 0,7 | 4,9 |
| Trawy* | 5,1 | 0,6 | 4,9 |
* pobranie na 1 t plonu zielonej masy. Źródło: Fotyma M., Jadczyszyn T., Pietruch Cz.,
Klasyczną metodą ustalania potrzeb nawożenia jest metoda bilansowa, gdzie porównuje się rozchody składników pokarmowych (wynoszenie składników z plonem, straty składników w glebie) z przychodami (nawozy organiczne, opady atmosferyczne, resztki pożniwne przedplonu, uwalnianie się składników w glebie, itd.). Wynik bilansu określa dawkę nawozu.
Ze względu na różnice w pobieraniu składników dla każdego gatunku rośliny uprawianej w gospodarstwie musi być opracowane zalecenie nawozowe. W obrębie jednego gatunku potrzeby nawozowe mogą być różnicowane w zależności od urodzajności gleb i poziomu uzyskiwanych plonów. Jeżeli w obrębie jednego pola uprawnego potrafimy wydzielić obszary o zróżnicowanym potencjale plonowania, to dla każdego z nich należy określić dawki nawozów uwzględniając odpowiedni poziom plonów. W obrębie dużych powierzchniowo pól przyczyną zmienności potrzeby ich nawożenia może być zróżnicowanie elementów agrotechniki. Na przykład z części pola zbiera się produkty uboczne, a na innej części przyoruje. Przystępując do opracowania planu nawożenia w gospodarstwie należy ustalić czy na poszczególnych polach uprawnych występują czynniki różnicujące potrzeby nawozowe roślin. Jeżeli tak, to w obrębie pola jednej rośliny należy wydzielić powierzchnie jednorodne pod względem plonowania i stosowanych zabiegów agrotechnicznych. Jeśli powierzchnia jednorodna przekracza 4 ha, a zatem jest reprezentowana przez więcej niż jedną próbkę gleby, to w jej granicach dawki nawozów mogą być różnicowane dużą zmiennością (co najmniej o jeden przedział) zawartości składników w glebie.
Jedna próbka gleby może reprezentować obszar o powierzchni do 4 hektarów, wyrównanej pod względem glebowym i o zbliżonym ukształtowaniu terenu. Dla planowania nawożenia równie ważne jest, aby jedna próbka glebowa reprezentowała powierzchnię jednorodną pod względem agrotechnicznym (płodozmian, historia nawożenia).
W planie nawożenia znajdują się następujące informacje:
- wykaz działek w gospodarstwie,
- gatunki roślin uprawiane na poszczególnych działkach,
- prognozowane plony roślin uprawnych,
- kategoria agronomiczna gleby, odczyn (pH), zasobność w fosfor, potas i magnez,
- planowane na rok bieżący nawożenie naturalne i organiczne (rodzaj nawozu i zawartość w nim NPK, zastosowana dawka),
- planowane na rok bieżący nawożenie mineralne (rodzaj nawozu i dawka w kg czystego składnika na 1 ha)
Jedną z ważniejszych rzeczy, jaką osiągniemy dzięki dobrze przygotowanemu planowi jest możliwość optymalnego wykorzystania składników nawozowych pochodzących z własnego gospodarstwa. Chodzi tu o wycenę potrzeb nawozowych, wielkość produkcji i odpowiednie rozdysponowanie obornika, gnojowicy, gnojówki a także słomy i uprawianych roślin motylkowych. Dopiero na tej bazie następuje określenie poziomu nawożenia mineralnego na poszczególne pola. Pozwala to oszczędnie gospodarować bardzo drogimi dzisiaj środkami produkcji. Dobry plan nawozowy daje również możliwość uniknięcia stosowania nadmiernych dawek nawozów a tym samym ich utraty ( np. przez wymywanie).
Plan nawozowy związany jest ściśle z całym gospodarstwem i należałoby go sporządzić na każdy rok z odpowiednim wyprzedzeniem, a w nowoczesnych gospodarstwach powinien on stać się jednym z podstawowych dokumentów znajdujących się i wykorzystywanych w gospodarstwie.
Alicja Łepek
