Zioła już od czasów starożytnych były wykorzystywane w leczeniu ludzi i zwierząt gospodarskich. W ostatnich latach obserwuje się jednak coraz większe zainteresowanie naturalnymi dodatkami paszowymi w żywieniu zwierząt.
Wynika to z ograniczeń stosowania antybiotyków oraz oczekiwań konsumentów, którzy coraz częściej zwracają uwagę na pochodzenie oraz jakość żywności. Rośnie również świadomość zagrożeń jakie, wynikają ze stosowania środków chemicznych w rolnictwie oraz ich szkodliwych pozostałości w produktach, dlatego gospodarstwa w szczególności ekologiczne poszukują alternatywy dla leków weterynaryjnych.
Pozytywne działanie przypisane ziołom w chowie i hodowli wynika z zawartych w nich substancji biologicznie aktywnych do których należą alkaloidy, glikozydy, fenole, garbniki, kumaryny, saponiny, olejki eteryczne, gorczyce i śluzy. Substancje te mają działanie zarówno terapeutyczne jak i lecznicze udowodnione u wszystkich gatunków zwierząt. Poprawiają m.in. funkcjonowanie układu odpornościowego, regulują funkcje trawienne przewodu pokarmowego, a także wpływają na apetyt i pobranie paszy poprzez zmianę walorów smakowo-zapachowych mieszanek paszowych. Działają, również przeciwbakteryjnie i przeciwpasożytniczo, wpływają na wykorzystywanie składników pokarmowych, a nawet na kształtowanie wartości odżywczej i cech sensorycznych produktów pozyskiwanych od zwierząt. Zawartość substancji czynnych w ziołach uzależniona jest od wielu czynników, takich jak: faza rozwoju, termin i sposób zbioru, warunki środowiskowe oraz technologia przetwarzania. Pożądane związki chemiczne gromadzone mogą być w całej roślinie lub w jej różnych częściach (np.: korzeń, nasiona, liście, łodyga). Zioła ponadto są roślinami bogatymi w białko surowe i związki mineralne (potas, fosfor, wapń, żelazo, mangan, bor, miedź) oraz witaminy.
Zwierzęta gospodarskie podobnie jak zwierzęta dziko żyjące cechują się selektywnym pobieraniem ziół z pastwiska. Instynktownie wybierają rośliny zielne pożyteczne, omijając rośliny toksyczne, które często odstraszają wonią i gorzkim smakiem. Podczas choroby zwierzęta pobierają rośliny o niewielkich wartościach odżywczych i niskich walorach smakowych, lecz bogatych w substancje biologicznie aktywne. Takie zachowanie nazywane jest samolecznictwem. Przykładem instynktownego doboru diety do dolegliwości jest poszukiwanie przez owce czarnej borówki przy problemach z biegunkami lub wyjadanie liści macierzanki, podbiału i żywokostu przez przeżuwacze przy przeziębieniach.
W żywieniu przeżuwaczy zioła mogą pełnić rolę naturalnego stymulatora wzrostu. Badania naukowców potwierdzają że zastosowanie mieszanki ziołowej (kminek zwyczajny, melisa lekarska, koper włoski, lubczyk ogrodowy, pokrzywa zwyczajna, mięta pieprzowa, babka lancetowata, czosnek pospolity) w diecie jagniąt przyczynia się do uzyskania wyższych dziennych przyrostów masy ciała przy niższym zużyciu paszy na kilogram przyrostu. Stosując mieszanki ziołowe można również uzyskać zwiększenie średniej masy antrykotu oraz udźca. W przypadku bydła również można uzyskać lepsze wyniki produkcyjne. Poprawę wykorzystania paszy i większe tempo wzrostu u cieląt można osiągnąć poprzez dodatek do paszy mieszanki ziołowej zawierającej jeżówkę, czosnek, tymianek, kminek i lukrecję lub w wyniku żywienia cieląt preparatem mlekozastępczym z dodatkiem wyciągu z czosnku, anyżu, rozmarynu i tymianku. Pozytywny wpływ stosowania ziół w odchowie młodzieży przejawia się nie tylko w poprawie wskaźników produkcyjnych, ale także w zwiększeniu odporności i zdrowotności zwierząt. Jednym z najważniejszych wskaźników zdrowotności jest zawartość immunoglobulin w surowicy krwi. Ekstrakt z jeżówki purpurowej przyczynia się do zwiększenia zawartości immunoglobulin i białka całkowitego w surowicy krwi cieląt. Poprawę odporności komórkowej możemy uzyskać także stosując preparaty wytworzone z czepoty puszystej oraz borówki brusznicy.
Zioła są szeroko stosowane również w użytkowaniu mlecznym przeżuwaczy. Na poprawę wydajności wpływa m.in. pokrzywa zwyczajna, kminek zwyczajny, sporek polny, kozibród łąkowy, brodawnik zwyczajny. Stosowanie mieszanek ziołowych może przyczynić się zarówno do zwiększenia dziennej wydajność mlecznej, ale także wydłużenia okresu laktacji – głównie u owiec. Dodatki ziołowe wpływają również na skład chemiczny mleka, a tym samym jego przydatność technologiczną. Mleko pochodzące od takich zwierząt charakteryzuje się wyższą zawartością białka i tłuszczu oraz korzystniejszym profilem kwasów tłuszczowych. Mleko to zawiera zdecydowanie więcej kwasów Ω3, sprzężonego kwasu linolowego (CLA), witaminy E, przy jednoczesnym obniżeniu zawartości cholesterolu. Warto podkreślić, że substancje biologicznie czynne zawarte w ziołach mogą przenikać do mleka i oddziaływać na konsumenta. Stosowanie ziół w diecie krów mlecznych, znacząco wpływa również na poprawę zdrowotności gruczołu mlekowego. Wprowadzenie mieszanki zawierającej rumianek pospolity, krwawnik pospolity, rzepik pospolity, pokrzywę zwyczajną, babkę lancetowatą, dziurawiec zwyczajny i przywrotnik pasterski, może obniżyć zawartość komórek somatycznych w mleku.
Dodatki ziołowe mogą stanowić dobre uzupełnienie diety zwierząt, głównie w chowie ekologicznym, w którym jest szczególnie dużo obwarowań dotyczących stosowania środków farmakologicznych i substancji syntetycznych. Dobrym, źródłem ziół są pastwiska oraz świeża zielonka. Jednak ze względu na intensywne użytkowanie pastwisk, coraz więcej z nich charakteryzuje się ubogim składem botanicznym runi, dlatego celowe jest podawanie ziół zwierzętom w postaci dodatków paszowych. Suplementacja ziołami może odbywać się przez dodatek do pasz pojedynczego zioła lub mieszanek ziołowych, dodawanych w różnych postaciach: w formie świeżej, suszonej czy ekstraktów. Forma podania, ilość oraz dobór ziół powinien być odpowiedni dla danego gatunku zwierząt, uwzględniając przede wszystkim ich preferencje paszowe. Odpowiednie stosowanie ziół w żywieniu zwierząt wpływa na poprawę wyników produkcyjnych i zwiększenie zdrowotności stada, co w konsekwencji może obniżyć koszty produkcji i poprawić rachunek ekonomiczny gospodarstwa.
Opracowała: Magdalena Zacholla-Tyda
