Systematycznie co kilka lat grypa ptaków pojawia się z różnym natężeniem w krajach europejskich, azjatyckich oraz afrykańskich. Ogniska choroby są stwierdzane zarówno w komercyjnych gospodarstwach wielkotowarowych, jak również w chowie przydomowym.
Obecna sytuacja epizootyczna, związana z wysoce zjadliwą grypą ptaków, ocenianą jako sytuacja wysokiego ryzyka, wymusza na gronie osób zainteresowanych drobiem hodowlanym, zaznajomienie się oraz wdrożenie zasad bioasekuracji.
O grypie ptaków słów kilka:
Grypa ptaków (AI – Avian influenza), d. pomór drobiu (FP – Fowl plaque), należy do chorób zwierząt listy OIE jako niezwykle zakaźna i zaraźliwa choroba wirusowa drobiu, która może powodować śmiertelność do 100%. Zakażone ptaki wydalają wirus w dużych ilościach w kale, wydzielinie z oczu, dróg oddechowych oraz z wydychanym powietrzem.
Wirus grypy ptaków może występować u wszystkich gatunków drobiu hodowlanego i ptaków dzikich, jednak stopień ich wrażliwości jest zróżnicowany. Tak jak u kur czy indyków patogen może powodować bardzo gwałtowny przebieg i wysoką śmiertelność, tak u dzikich kaczek i gęsi nie wywołuje silnych objawów – tylko niektóre bardzo zjadliwe odmiany wirusa powodują kliniczną postać choroby. Ptaki te są rezerwuarem wirusa, chorują bezobjawowo i stają się „cichymi” wektorami ptasiej grypy.
Wirus ptasiej grypy długo przeżywa w niskich temperaturach: w temperaturze +4°C (temperatura lodówki) ponad 2 miesiące, a w zamrożeniu wiele miesięcy, a nawet lat. Punktami wrażliwymi są brak odporności na wysoką temperaturę (pod działaniem 70 ℃ ginie niemal natychmiast) oraz powszechnie stosowane środki dezynfekcyjne – mydło i detergenty.
Grypa ptaków występuje w dwóch formach klinicznych. Pierwsza z nich, charakteryzująca się łagodnym przebiegiem, określana jest skrótem LPAI (ang. Low Pathogenic Avian Influenza). Druga, wywołująca gwałtowny przebieg kliniczny i wysoką śmiertelność nosi skrót HPAI (ang. High Pathogenic Avian Influenza).
Grypa ptaków o niskiej zjadliwości – LPAI:
Pierwsze objawy są stwierdzane po kilku dniach bytowania wirusa. U ptaków chorych obserwuje się utratę apetytu, osowiałość, niechęć do poruszania się, zanik wokalizacji. W dalszej kolejności stwierdza się dysfunkcje w pracy układu oddechowego, takie jak: zapalenie spojówek, duszność, obrzęk zatok podoczodołowych, potrząsanie głową, kichanie, kaszel. W stadach reprodukcyjnych spada nieśność, stwierdza się zniekształcanie skorupy. Śmiertelność wacha się od kilku do kilkudziesięciu procent.
Grypa ptaków o wysokiej zjadliwości – HPAI:
W większości przypadków przebieg grypy ptaków o wysokiej zjadliwości jest gwałtowny, a śmiertelność sięga do 100% w zaledwie dwie, do trzech dób od stwierdzenia pierwszych symptomów. Pierwszymi obawami są spadek pobierania paszy i wody oraz depresja ptaków. Następnie występują objawy podrażnienia układu nerwowego, takie jak drgawki, paraliż skrzydeł i nóg, zaburzenia koordynacji ruchowej. Zakażone indyki mogą okazywać objawy ze stronny układu oddechowego oraz pokarmowego (kaszel, duszności, biegunka). U indyczek i kur nieśność spada do zera. U gęsi składane jaja mogą być pozbawione skorup (tzw. „lanie jaj”).
Bioasekuracja:
Bioasekuracja jest zespołem działań mających na celu utrzymanie statusu zdrowotnego stada lub jego poprawę przez zastosowanie określonych metod organizacyjnych. Inaczej mówiąc, jest to biologiczna ochrona gospodarstwa. Skuteczna bioasekuracja daje ochronę pogłowia przed transmisją czynników zakaźnych.
Chociaż w swoich podstawowych założeniach bioasekuracja ma charakter uniwersalny, o tyle w szczegółowym programie ochrony biologicznej powinna brać pod uwagę specyfikę epidemiologiczną konkretnych chorób oraz rodzaj prowadzonej hodowli. Podstawą tworzenia skutecznego programu bioasekuracji na fermie jest kwalifikacja czynników ryzyka w zależności od ich inwazyjności i częstotliwości występowania.
Wprowadzanie zasad bioasekuracji w produkcji drobiarskiej powinno dotyczyć zarówno ferm wielkotowarowych, jak i małych gospodarstw. Ma to znaczenie ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne stada drobiu, pracowników fermy i konsumentów.
Bioasekurację możemy podzielić na zewnętrzną oraz wewnętrzną.
Bioasekuracja zewnętrzna:
W przypadku grypy ptaków głównym wektorem przenoszenia się wirusa są dzikie ptaki, w tym najczęściej kaczki. Podstawą bioasekuracji na fermie drobiu powinno stanowić zabezpieczenie budynku inwentarskiego przed kontaktem między ptactwem dzikim a ptactwem hodowlanym/paszą/ściółką. Sytuacja zaczyna się komplikować, kiedy drób jest utrzymywany w systemie wolnowybiegowym – jest bardziej narażony na wprowadzenie wirusa grypy niż drób w systemie zamkniętym. W celu odpowiedniego zabezpieczenia wybiegu należy stosować się do niżej wymienionych zaleceń, opracowanych dla hodowli gęsi.
Zalecenia dotyczące bioasekuracji w przypadku stosowania wybiegu dla stad gęsi reprodukcyjnych i rzeźnych do 6 tygodnia życia, wypuszczanych na wolne powietrze w ramach aklimatyzacji:
Teren wybiegu powinien być czyszczony i odkażany każdorazowo przed wypuszczeniem gęsi. Ściółka może być stosowana jedynie po jej każdorazowym odkażeniu. Należy prowadzić dokumentację, w której rejestruje się godziny przebywania gęsi na wybiegu, wszelkie prace wykonywane na terenie wybiegu, zaobserwowane zaburzenia zdrowotne i anomalie w zachowaniu gęsi oraz gromadzenie się dzikich ptaków w okolicy gospodarstwa.
Wybieg dla gęsi powinien być zadaszony na całym swoim terenie, który kończy się z każdej niezwiązanej z budynkiem strony pionową siatką do ziemi o oczkach zapobiegających przedostaniu się dzikich ptaków.
Wypuszczanie gęsi na wybieg, gdzie nie jest możliwe stworzenie zadaszenia może odbywać się wyłącznie w gospodarstwach, które są położone minimum 500 metrów od zbiorników wodnych. Należy zastosować ogrodzenie wybiegu.
Dla lepszego nadzoru metraż wybiegu powinien wynosić co najmniej 0,5 m2 na sztukę w przypadku gęsi reprodukcyjnej i maksymalnie 19 kg na 1 m2 dla młodych gęsi rzeźnych. Zaleca się montaż odstraszaczy (wizualnych i dźwiękowych) dla ptaków dziko żyjących.
Na wybiegach zakazane jest karmienie i pojenie ptaków.
Gęsi nie powinno się wypuszczać w godzinach wczesnoporannych i wieczornych. W czasie przebywania gęsi na wybiegu stada powinni pilnować pracownicy. Na 1 osobę powinno przypadać maksymalnie 1000m2 powierzchni wybiegu.
Istotna jest lokalizacja samych obiektów – skutecznej bioasekuracji nie sprzyja sąsiedztwo zbiorników wodnych oraz nieopodal już prowadzonej hodowli drobiu, gdzie istnieje ryzyko szybkiego szerzenia się epidemii i pojawiania się tak zwanych ognisk wtórnych (pierwotne to te, na których patogen pojawia się jako pierwszy). Nie należy tworzyć sztucznych zbiorników wodnych na terenie gospodarstwa (np. oczka wodne), a istniejące należy zabezpieczyć przed dostępem dzikiego ptactwa.
Sprawą istotnej wagi jest odpowiednie ogrodzenie. Płot powinien być poprowadzony w sposób ciągły wokół całego terenu dotyczącego produkcji drobiu. Dodatkowo zaleca się wykonanie podmurówki lub wkopanie krawężnika na całej długości ogrodzenia. Bramy i drzwi wjazdowe powinny zostać zamknięte. Wejścia na gospodarstwo należy oznaczyć tablicami informacyjnymi. Oznakowanie ogrodzenia oraz budynków sygnalizują wymogi oraz dozwolone i niedozwolone zachowania personelu i osób wizytujących gospodarstwo.
Ważnym czynnikiem jest otoczenie obiektów inwentarskich. Teren zielony na terenie fermy powinien być regularnie doglądany i pielęgnowany. Niedopuszczalne jest magazynowanie starych części maszyn, pustych opakowań po produktach używanych w gospodarstwie, folii i innych odpadów.
Należy ograniczyć do niezbędnego minimum liczbę osób wizytujących, które mogą być źródłem zakażenia ptaków. Wizyty osób trzecich powinny być wcześniej umówione oraz odnotowywane z zeszycie, który jest zlokalizowany przy wejściu. Służy on rejestracji i identyfikacji gości. Osoba wizytująca wprowadzana jest przez wydelegowanego pracownika.
Należy wyznaczyć parking poza obszarem budynków gospodarskich. Czyszczone i dezynfekowane pojazdy przy wjeździe powinny przejeżdżać przez matę dezynfekcyjną lub nieckę wypełnioną płynem dezynfekcyjnym.
Wejście do budynków, gdzie utrzymywane są zwierzęta, powinno odbywać się przez śluzę, która stanowi przejście między strefą „czystą” (produkcja) i „brudną” (obszar otaczający strefę czystą). Wszystkie osoby, które wchodzą do strefy czystej powinny wziąć prysznic oraz ubierać się w odzież i obuwie ochronne pochodzące z gospodarstwa. Jeżeli gospodarstwo nie ma wyznaczonego miejsca na wyżej wymienione zalecenie, osoby wizytujące należy zaopatrzyć w jednorazową odzież ochronną oraz nakładki na buty.
Przed wejściem i wyjściem z budynków inwentarskich, gdzie jest utrzymywany drób, zaleca się wyłożenie mat dezynfekcyjnych oraz utrzymanie ich w stanie zapewniającym skuteczne działanie środka dezynfekcyjnego. W przypadku niecek dezynfekcyjnych należy kontrolować poziom środka dezynfekcyjnego oraz postępować zgodnie z etykietą.
Pracownikom nie wolno posiadać ani pracować w innych gospodarstwach utrzymujących drób hodowlany. Powinni być oni doszkalani w zakresie metod bioasekuracji oraz istotności tych działań. Osoby wykonujące czynności związane z obsługa drobiu powinny stosować zasady higieny osobistej, takie jak mycie rąk przed wejściem i wyjściem do i z budynków fermy.
Nowi pracownicy powinni być weryfikowani w aspektach ważnych z punku widzenia bioasekuracji, jak i efektywności pracy na przypisanym stanowisku, np. wykształcenie. Nową kadrę należy przeszkalać z zasad bioasekuracji, a szkolenia powinny być powtarzane cyklicznie dla wszystkich pracowników gospodarstwa.
Sprzęt i narzędzia wprowadzane na fermę przed użyciem muszą być umyte i zdezynfekowane. Przechowywane są w sposób uniemożliwiający kontakt z ptakami dzikimi i ich odchodami. Również pojemniki transportowe dla drobiu, podnośniki i rampy przed użyciem należy myć i dezynfekować. Opakowania plastikowe na jaja konsumpcyjne należy myć i dezynfekować, a opakowania kartonowe i wytłaczanki jednorazowe po użyciu powinno się utylizować. Zaleca się, aby sprzęt oraz urządzenia używać wyłącznie w jednym gospodarstwie.
Konieczne jest monitorowanie i zwalczanie gryzoni na terenie kurnika oraz posiadanie stosownej do tego działania dokumentacji. Bez skutecznej deratyzacji nie istnieje skuteczna bioasekuracja. Należy nie tylko usunąć gryzonie z budynków inwentarskich, ale również zadbać o tak zwaną szczuroszczelność – wykończenie budynków uniemożliwi gryzoniom wejście do wnętrza i przemieszczanie się w celu wyszukiwania wody i pokarmu.
Paszę dla drobiu należy przechowywać w budynkach, zabezpieczyć przed kontaktem z dzikimi ptakami oraz ich odchodami. Istotne jest samo karmienie ptaków utrzymywanych w zamknięciu – proces odbywać się powinien w sposób zabezpieczający paszę i wodę przed dostępem dzikich ptaków. Należy regularnie przeglądać wszelkie połączenia i rury (silosy paszowe) pod kątem obecności zanieczyszczeń np. odchodów dzikich ptaków. Woda powinna być pobierana tylko z miejsc efektywnie zabezpieczonych przed dostępem dzikich ptaków i gryzoni.
Punktem krytycznym jest dostawa pasz do gospodarstwa: w celu minimalizacji możliwości przenoszenia patogenów należy odpowiednio rozmieścić i budować silosy oraz zbiorniki paszowe. Najlepszym rozwiązaniem byłoby zlokalizowanie ich w pobliżu bram wjazdowych. Kierowca nie powinien mieć kontaktu ze zwierzętami. W przypadku konieczności opuszczenia pojazdu kierowca musi założyć ochraniacze na buty. Sytuacja ta tyczy się również lekarzy weterynarii, którzy powinni spełniać te same wymagania, co osoby wizytujące gospodarstwo, dodatkowo stosując zasady kwarantanny.
Słoma służąca jako ściółka powinna być skutecznie zabezpieczona przed kontaktem z dzikimi ptakami i ich odchodami (przetrzymywać w zamkniętych pomieszczeniach, zadaszyć itd.). Powinna pochodzić z obszaru wolnego od choroby.
Psy i koty nie mogą przebywać na terenie wydzielonej strefy czystej. Na terenie fermy nie może przebywać inny drób, niż utrzymywany w obiekcie produkcyjnym.
Osoby, które w ciągu 72 godzin były uczestnikami polowania na ptaki łowne, nie mogą wykonywać czynności związanych z obsługą drobiu.
Bioasekuracja wewnętrzna
Termin bioasekuracja wewnętrzna określa wszystkie działania mające na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się mikroorganizmów patogennych na terenie fermy. Jest spójna z zapewnieniem wysokiego poziomu dobrostanu. Ten rodzaj bioasekuracji mieści się w definicji zarządzania zdrowiem stada. Celem jest zwalczanie chorób i nosicielstwa drobnoustrojów warunkowo chorobotwórczych. Podstawowym działaniem jest diagnostyka kliniczna i laboratoryjna, która oznacza grupy patogenów występujące na fermie oraz ich zwalczanie.
Istotnym elementem jest zarządzanie zdrowiem stada. Nieustane monitorowanie stanu zdrowia ptaków oraz wykonywanie testów laboratoryjnych pomaga ustrzec się przed chorobami, a w razie wykrycia szybko je zwalczać. Należy dbać o wykonywanie szczepień profilaktycznych zgodnie z kalendarzem. Z tego punktu wynika zalecenie przeprowadzania codziennego przeglądu stada drobiu oraz rzetelne prowadzenie dokumentacji, w tym na temat liczby padłych ptaków, spadku spożycia paszy i wody oraz odsetka nieśności.
Po odstawieniu drobiu warto przeprowadzić proces dezynsekcji, który ma na celu pozbycie się szkodliwych insektów. Dotyczy to głównie pleśniakowca lśniącego. Dezynsekcję należy przeprowadzić od razu po przetransportowaniu ptaków z pomieszczenia. Większość insektów bytuje na ściółce i w pomieszczeniu, nie szukając jeszcze miejsc schronienia.
O bioasekuracji należy pamiętać także podczas przeprowadzania konserwacji i remontu budynków inwentarskich. Ekipy remontowe wykonujące prace w gospodarstwie powinny być poinformowane o zasadach i wymogach higienicznych, które zostały wyżej omówione.
Odchody oraz odpady stanowią potencjalne źródło zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi. Należy pamiętać o zachowaniu zasad higieny oraz racjonalnym zagospodarowaniu odpadami, w tym selekcji i utylizacji.
opracowała: Inga Majer-Kleina
Artykuł został stworzony w oparciu o broszurę Zasady bioasekuracji w dobie wysoce zjadliwej grypy ptaków (HPAI), która jest dostępna na stronie internetowej PODR: http://podr.pl/wydawnictwa/publikacje/
Bardzo ciekawy obszerny artykuł.