Bioasekuracja w produkcji trzody chlewnej – zabezpiecz się przed ASF

Od ostatnich kilku lat trwa nieustanna walka z epidemią ASF. Nowe sygnały wymuszają od polskich hodowców zachowania szczególnych zasad bioasekuracji. Pomimo faktu, że stosowanie jej jest dobrowolne, coraz więcej gospodarstw planuje i wprowadza zaostrzone zasady ochrony zdrowia świń.

O ASF słów kilka:

Afrykański pomór świń jest wirusową, posocznicową chorobą świń domowych oraz dzikich. Pozostałe gatunki zwierząt oraz człowiek są niewrażliwe za zakażenie. Jest wysoce zakaźna i zaraźliwa, nieuleczalna, ma przebieg ostry lub przewlekły. Charakterystycznym objawem jest silna wybroczynowość oraz wysoka śmiertelność. ASF jest zwalczany metodami administracyjnymi poprzez wybijanie zwierząt chorych oraz znajdujących się w strefie zapowietrzonej. Zwierząt zakażonych nie leczy się. Nie istnieje szczepionka przeciwko ASF. Źródłem zakażenia wirusem są świnie domowe i dzikie, jak również mięso pochodzące od zarażonych świń, dzików oraz produkty z nich wyprodukowane. Jednym z powodów wprowadzenia restrykcji jest długa przeżywalność w środowisku, w tym w produktach mięsnych. Tabela 1 obrazuje przeżywalność wirusa ASF w wybranych produktach.

Tab.1. Przeżywalność wirusa ASF w wybranych produktach. Źródło: WIW Gdańsk

Produkt	Przeżywalność (dni)
odkostnione mięso mięso z kością mięso mielone solone mięso odkostnione suszone mięso odkostnione suszone mięso z kością wędzone mięso odkostnione mięso mrożone chłodzone mięso odkostnione chłodzone mięso z kością	105 105 105 182 300 300 30 1000 (!) 110 110

Pierwszy przypadek Afrykańskiego Pomoru Świń w województwie pomorskim został potwierdzony na podstawie wyników badań z dnia 15 maja 2020 u odstrzelonego dzika w pobliżu miejscowości Marzęcino, Gmina Nowy Dwór Gdański, powiat nowodworski. W miesiącu wrześniu do obszarów objętych ograniczeniami, tak zwaną strefą czerwoną, w województwie pomorskim należą tereny w powiecie nowodworskim, malborskim oraz sztumskim. Do obszarów ochronnych, tak zwanej strefy żółtej należą powiaty nowodworski, malborski, sztumski, kwidzyński, tczewski, gdański oraz miasto Gdańsk. Obszary oznaczone są na mapie (rysunek 1). Zasady postepowania w wymienionych obszarach lustrują tabela 2 i 3.

Tab.2.  Zasady postępowania w obszarze objętym ograniczeniami. Źródło: WIW Gdańsk

Świnie

Dziki

– Kontrole bioasekuracji gospodarstw 2 razy w roku – Obowiązek zgłoszenia każdego przypadku padnięcia świń – Badanie próbek od świń padłych i chorych – Ograniczenia w uboju gospodarskim świń – Badanie kliniczne wraz z badaniem krwi przed każdym przemieszczeniem świń – ŚWIADECTWA ZDROWIA – 48h zgłoszenie do ARiMR zmian w liczebności stada – Zakaz organizowania targów, wystaw, pokazów i konkursów zwierząt z udziałem świń -Zakaz prowadzenia działalności w zakresie skupu świń lub pośrednictwa w obrocie świniami

-Badanie lab. wszystkich dzików padłych i komunikacyjnych -Dostarczanie dzików upolowanych do wyznaczonych miejsc -Badanie wszystkich dzików upolowanych -Znakowanie, każdej tuszy dzika -Dofinansowanie do strzelonych dzików -Dofinansowanie do znalezienia padłych dzików -Kontrole 1x/kwartał pozyskania dzików

Tab. 3 Zasady postępowania w obszarze ochronnym. Źródło: WIW Gdańsk

Świnie	Dziki
-Kontrole bioasekuracji gospodarstw 2 razy w roku -Obowiązek zgłoszenia każdego przypadku padnięcia świń -Badanie próbek od świń padłych i chorych -Ograniczenia w uboju gospodarskim świń -Badanie kliniczne przed każdym przemieszczeniem świń -ŚWIADECTWA ZDROWIA –48h zgłoszenie do ARiMR zmian w liczebności stada	•Badanie lab. wszystkich dzików padłych i komunikacyjnych •Dostarczanie dzików upolowanych do wyznaczonych miejsc •Badanie wszystkich dzików upolowanych •Znakowanie, każdej tuszy dzika •Dofinansowanie do strzelonych dzików •Dofinansowanie do znalezienia padłych dzików •Kontrole 1x/kwartał pozyskania dzików

Wektorem odpowiedzialnym za wprowadzenie wirusa do stada jest najczęściej człowiek, który wnosi czynnik chorobotwórczy poprzez zanieczyszczone obuwie, odzież, a także ręce. Drugie w kolejności podaje się środki transportowe, na trzecim zwierzęta z zakupu. Źródłem zakażenia może być nasienie z zakupu, wałęsające się psy i koty, ptaki i gryzonie. Niebezpieczne są również zlewki i wyroby mięsne, pochodzące z nieznanego źródła i wniesione na chlewnię. Przypuszczalnym źródłem zakażenia mogą okazać się owady, kleszcze oraz siano i słoma z zakupu.

Bioasekuracja

Bioasekuracja jest zespołem działań mających na celu utrzymanie wysokiego statusu zdrowotnego stada lub jego poprawę przez zastosowanie określonych metod organizacyjnych. Inaczej mówiąc, jest to biologiczna ochrona gospodarstwa. Skuteczna bioasekuracja daje ochronę pogłowia przed transmisją czynników zakaźnych.

Przestrzeganie podstawowych zasad bioasekuracji obecnie wydaje się najważniejszym sposobem ochrony krajowego pogłowia świń. Daje szansę na zmniejszenie rozprzestrzeniania się drobnoustrojów chorobotwórczych, w tym wirusa afrykańskiego pomoru świń.

Bioasekurację możemy podzielić na zewnętrzną oraz wewnętrzną (obejmującą obszar fermy). Udowodniono, że stosowanie dwóch rodzajów bioasekuracji ogranicza użycie środków przeciwdrobnoustrojowych, czyli antybiotyków, oraz zwiększa efektywność produkcji, przyczyniając się do spadku występowania chorób zakaźnych.

Bioasekuracja zewnętrzna

Podstawowym elementem ochrony chlewni jest montaż ogrodzenia budynków. W gospodarstwie, w którym trzoda chlewna utrzymywana jest w systemie otwartym, powinna być zabezpieczona podwójnym ogrodzeniem o wysokości minimum 1.5m, na podmurówce lub z wykopanym krawężnikiem. Bramy wjazdowe oraz drzwi powinny pozostawać zamknięte.

Jednym z pierwszych elementów jest stosowanie kwarantanny, czyli odizolowanie zwierząt przed wprowadzeniem ich do stada. Celem jest obserwacja stanu zdrowia oraz wykonanie badań diagnostycznych. Zwierzęta z zakupu powinny przebywać tam od 30 do 60 dni, czyli przez okres,  w którym hodowca otrzyma wyniki badań. Budynki i teren kwarantanny powinien być oddzielony od chlewni w odległości od około 3km, charakteryzować się wysokim poziomem zabezpieczeń przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. Zwierzęta powinien obsługiwać oddzielny personel.

Zaleca się wykonywanie wywiadu o sytuacji epidemiologicznej stada, z którego planuje się dokonać zakupu zwierząt. Analizę przeprowadza się o dokumentację weterynaryjną. Loszki przeznaczane na remont stada powinny pochodzić z jednego źródła, o możliwie wysokim statusie zdrowia. Należy pamiętać, że im rzadziej przeprowadzamy remont stada zwierzętami z zakupu, tym istnieje mniejsze ryzyko wprowadzenia do stada chorób zakaźnych.

Nabywając nasienie z stacji unasienniania sugeruje się, aby kupować je jedynie z punktów, które w akredytowanym laboratorium uznano za wolne od drobnoustrojów chorobotwórczych.

Istotny jest montaż określonego oznakowania w budynkach docelowych oraz kwarantanny. Sygnalizują one wymogi oraz dozwolone i niedozwolone zachowania personelu oraz odwiedzających. Oznakowanie można zamontować na bramie wjazdowej oraz płocie, informujące wizytatorów o wjeździe na gospodarstwo objęte programem bioasekuracji.

Należy ograniczyć do niezbędnego minimum liczbę osób wizytujących, które mogą być źródłem zakażenia jeszcze zdrowego pogłowia. Wizyty osób trzecich powinny być wcześniej umówione z wyprzedzeniem oraz odnotowywane z zeszycie, który jest zlokalizowany przy wejściu. Należy wdrożyć system rejestracji i identyfikacji gości. Wskazane jest wydzielenie oddzielnego wejścia do gospodarstwa, a osoba wizytująca wprowadzana jest przez wydelegowanego pracownika. Zaleca się, aby osoby odwiedzające przed wejściem na chlewnię brały prysznic oraz ubierały się w odzież ochronną pochodzącą z gospodarstwa przez śluzę oddzielającą strefę „czystą” (produkcja) od „brudnej” (obszar otaczający strefę czystą). Jeżeli gospodarstwo nie ma wyznaczonego miejsca na wyżej wymienione zalecenie, osoby wizytujące należy zaopatrzyć w jednorazową odzież ochronną oraz nakładki na buty. Wizytujący nie powinien mieć kontaktu ze stadami tego samego gatunku zwierząt przez 48 godzin.

Pracownikom chlewni nie wolno posiadać ani pracować w innych gospodarstwach, gdzie mają kontakt z innymi świniami. Muszą być oni doszkalani w zakresie metod bioasekuracji oraz istotności tych działań.

Właściciele świń oraz pracownicy nie mogą brać udziału w polowaniach ani nagance.

Nowi pracownicy powinni być weryfikowani w aspektach ważnych z punku widzenia bioasekuracji, jak na przykład kraj pochodzenia (kiedy pracownik pochodzi z kraju, w którym stwierdza się występowanie chorób zakaźnych), czy wykształcenia zgodnego z zajmowanym stanowiskiem. Nowa kadra powinna zostać przeszkolona z zasad bioasekuracji, a szkolenia powinny być powtarzane cyklicznie dla wszystkich pracowników gospodarstwa.

Podstawowe czyszczenie obuwia oraz przejście przez maty dezynfekcyjne nie daje pewności zabicia patogenów, aczkolwiek jest jedną z najpopularniejszych i najchętniej stosowanych metod. Skuteczne okazuje się czyszczenie mechaniczne oraz moczenie w środku dezynfekcyjnym co najmniej 5 minut. Mata powinna być uzupełniania świeżym płynem dezynfekcyjnym codziennie. W okresie zimowym do płynu należy dodawać sól. Najlepszym rozwiązaniem jest zmiana obuwia zawsze przed wejściem do budynków inwentarskich.

Sprzęt oraz urządzenia do obsługi świń powinien być używany wyłącznie w jednym gospodarstwie. Należy je regularnie czyścić, dezynfekować i konserwować środkami do tego przeznaczonymi. Ciągniki nie powinny jeździć do innych gospodarstw ani do lasu. Ze względów bezpieczeństwa nie powinny opuszczać terenu gospodarstwa.

Parking powinien być zlokalizowany poza obszarem budynków gospodarskich. Czyszczone i dezynfekowane pojazdy przy wjeździe powinny przejeżdżać przez matę dezynfekcyjną. Punktem krytycznym jest dostawa pasz do gospodarstwa: w celu minimalizacji możliwości przenoszenia patogenów należy odpowiednio rozmieścić i budować silosy oraz zbiorniki paszowe. Kierowca nie powinien mieć kontaktu ze zwierzętami. W przypadku konieczności opuszczenia pojazdu kierowca powinien mieć ochraniacze na buty. Sytuacja ta tyczy się również lekarzy weterynarii, którzy powinni spełniać te same wymagania, dodatkowo stosując zasady kwarantanny i bioasekuracji. Należy prowadzić rejestr środków transportu wizytujących gospodarstwo.

Jednym z newralgicznych miejsc na chlewni jest rampa załadowcza. W ramach bioasekuracji sugeruje się, aby była zlokalizowana przy zewnętrznym ogrodzeniu, w odległości 30-50 metrów od budynków inwentarskich. Spływ z rampy również powinien być skierowany na zewnątrz gospodarstwa. Nie należy używać rampy do wywozu padliny.

Wloty powietrza i okna powinny być zabezpieczone siatkami, aby ptaki nie mogły wlatywać do obiektu. Zabezpieczeniem chlewni przed drobnoustrojami przenoszonymi drogą aerogenną są systemy filtrujące powietrze, montowane na oknach i wentylatorach.

Słoma, mogąca być wektorem wirusa ASF, powinna pochodzić z obszaru wolnego od choroby, w tym nie powinna być zbierana z pól pod lasem. Magazyn na słomę należy zabezpieczyć przed dostępem dla dzików i innych dzikich zwierząt. Należy zadbać o higienę transportu.

Konieczne jest uniemożliwienie dostępu gryzoni do chlewni. Szczury i myszy mogą być wektorem nie tylko ASF, ale również leptospirozy,  salmonellozy, toksoplazmowy, różycy, włośnicy i innych. Szczur może przemieszczać się na duże odległości, przenosząc patogeny z jednej chlewni na drugą. Bez skutecznej deratyzacji nie istnieje skuteczna bioasekuracja. Działania zwalczania i monitorowania gryzoni powinny być odnotowywane w przeznaczonej do tego celu dokumentacji. Zaleca się przeprowadzanie okresowej dezynsekcji i posiadanie dokumentacji wykonywania zabiegów.

Świnie nie powinny być skarmiane resztkami z gospodarstwa domowego, w tym resztkami dziczyzny i wieprzowiny. Pracownicy nie mogą wnosić produktów spożywczych nieznanego pochodzenia na teren chlewni. Sugeruje się zakaz spożywania wieprzowiny na terenie budynków hodowli trzody chlewnej.

Psy i koty nie mogą przebywać na terenie wydzielonej strefy czystej.

Bioasekuracja wewnętrzna:

Bioasekuracja wewnętrzna obejmuje działania, które ograniczają możliwość przenoszenia się patogenów pomiędzy poszczególnymi sektorami produkcji i grupami wiekowymi zwierząt. Jest spójna z zapewnieniem wysokiego poziomu dobrostanu. Ten rodzaj bioasekuracji mieści się w definicji zarządzania zdrowiem stada. Celem jest zwalczanie chorób i nosicielstwa drobnoustrojów warunkowo chorobotwórczych. Podstawowym działaniem jest diagnostyka kliniczna i laboratoryjna, która oznacza grupy patogenów, występujące na fermie oraz ich zwalczanie.

Punktem krytycznym jest przemieszczanie zwierząt, po którym należy wykonać dezynfekcję pomieszczeń. Niezwykle ważne staje się prowadzenie obrotu stada według zasady całe pomieszczenie puste – całe pomieszczenie pełne. Po wyprowadzeniu zwierząt z pomieszczenia należy je umyć mechanicznie, zdezynfekować i wysuszyć, a następnie ogrzać przed wprowadzeniem kolejnej grupy zwierząt.

Ważnym elementem bioasekuracji jest zarządzania zdrowiem stada. Nieustane monitorowanie stanu zdrowia świń oraz wykonywanie testów laboratoryjnych pomaga ustrzec się przed chorobami, a w razie wykrycia szybko je zwalczać. Należy dbać o wykonywanie szczepień profilaktycznych zgodnie z kalendarzem.

O bioasekuracji należy pamiętać także podczas przeprowadzania konserwacji i remontu budynków inwentarskich. Ekipy remontowe wykonujące prace w gospodarstwie powinny być poinformowane o zasadach i wymogach higienicznych.

Odchody oraz opady stanowią potencjalne źródło zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi. Należy pamiętać o zachowaniu zasad higieny oraz zagospodarowaniu  odpadami, w tym selekcji i utylizacji.

Metody ochrony stada oraz sposób ich wdrażania zależą od technologii i skali produkcji. Szczegółowy plan działań powinien być oparty o specyfikę i możliwości gospodarstwa. Wskazane jest, aby hodowca wraz z lekarzem weterynarii przygotowali plan ochrony stada wspólnie. Przedstawione zasady są jedynie nakierowaniem na działania, jakie można podjąć oraz na jakie elementy warto zwrócić uwagę, opracowując strategię wprowadzania bioasekuracji.

Szansą na ochronę polskiego pogłowia trzody chlewnej przed wirusem ASF daje wprowadzenie skutecznej bioasekuracji we wszystkich gospodarstwach w Polsce. Warto pamiętać o tym, że w naszym kraju są tereny zamieszkiwane przez dziki zarażone wirusem, które stanowią potencjalne źródło zakażenia. Na niekorzyść działa sytuacja epizootyczna krajów sąsiednich,  z których pochodzą nie tylko pracownicy gospodarstw, ale również przemieszczające się dzikie zwierzęta. Intensywne kontrole graniczne oraz podejmowane  działania ograniczające migrację zwierząt mogą ograniczać rozprzestrzenianie się wirusa na Europę Zachodnią.

ARiMR informuje rolników, którzy otrzymali zakaz utrzymywania świń lub ich wprowadzania do gospodarstwa od Powiatowego Lekarza Weterynarii w związku z wystąpieniem ASF, mogą ubiegać się o pomoc finansową. Wsparcie jest udzielane z budżetu krajowego. Wnioski przyjmują biura powiatowe ARiMR. Więcej informacji na stronie internetowej Agencji www.arimr.gov.pl w zakładce „Pomoc krajowa”.

Pełna informacja dotycząca bioasekuracji znajduje się w ulotce, która dostępna jest na stronie PODR w zakładce Afrykański Pomór Świń http://podr.pl/afrykanski-pomor-swin-asf/ oraz w biurach Powiatowych Zespołów Doradztwa Rolniczego.

 

opracowała: Inga Majer-Kleina