Choroba wrzodowa u koni

Schorzenia układu pokarmowego u koni są częstym problemem. Obecne warunki utrzymania, sposób użytkowania, stres oraz niewłaściwa dieta wpływają niekorzystnie na ich zdrowie. Grupą najbardziej narażoną na owrzodzenia żołądka są konie sportowe/wyścigowe, ze względu na intensywne żywienie, ale także trening i stres spowodowany transportem i udziałem w zawodach. Wrzody żołądka mogą występować u koni w każdym wieku.

Schorzenia układu pokarmowego u koni są częstym problemem. W ostatnich latach obserwuje się ich nasilenie, które związane ze sposobem użytkowania koni. Z fizjologicznego punktu widzenia konie przystosowane są do pobierania małych ilości pokarmu w krótkich odstępach czasu. Podstawę w ich diecie powinny stanowić pasze objętościowe, które są głównym pokarmem pobieranym przez konie żyjące na wolności. Obecne warunki utrzymania, sposób użytkowania, stres oraz niewłaściwa dieta wpływają niekorzystnie na ich zdrowie. Grupą najbardziej narażoną na owrzodzenia żołądka są konie sportowe/wyścigowe, ze względu na intensywne żywienie, ale także trening i stres spowodowany transportem i udziałem w zawodach. Wrzody żołądka mogą występować u koni w każdym wieku. Z danych naukowych wynika, że schorzenie to dotyka nawet 90% koni  użytkowanych sportowo i 50% koni rekreacyjnych. Zespół wrzodów żołądka powstaje w wyniku działania soków trawiennych na błonę śluzową przełyku, żołądka i bliższego odcinka dwunastnicy.

Żołądek koni jest jednokomorowy, o małej pojemności (15-20l). Jego przednia część tworzy worek ślepy odchodzący do krzywizny mniejszej, która uwypukla się w postaci fałdu kątowego do środka. Błona śluzowa wyściełająca tą część pokryta jest zrogowaciałym nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Jest to tzw. żołądek bezgruczołowy. W tej części nie zachodzą żadne procesy trawienne, pokarm jest tylko rozmiękczany i nawilżany. Część bezgruczołowa nie ma żadnej bariery ochronnej przed działaniem soków trawiennych. Tylna część żołądka (gruczołowa), pokryta jest błoną śluzową wyposażoną w liczne gruczoły wydzielające sok żołądkowy składający się min. z kwasu solnego i pepsyny. Błona śluzowa wykształciła mechanizmy ochronne przed działaniem niskiego pH soku żołądkowego. Część gruczołowa przechodzi w jamę odźwiernika, za którym znajduje się wejście do dwunastnicy. Granica między nabłonkami obu części żołądka jest bardzo wyraźna i nazywana jest brzegiem strzępiastym.

Schemat przekroju żołądka: ujście przełyku (A), wpust (B), worek ślepy (C), część bezgruczołowa (D), brzeg strzępiasty (E), część gruczołowa (F), krzywizna mniejsza (G), okolica odźwiernika (H)
Źródło: Kamionka-Flak A.:Zespół wrzodów żołądka u koni, Życie weterynaryjne, 2007, Vol.82(4), s. 302-305

Wrzody żołądka występują zarówno w części gruczołowej jak i bezgruczołowej. W części bezgruczołowej owrzodzenia powstają w związku ze zwiększoną lub przedłużoną ekspozycją błony śluzowej na kwas solny, który u koni wydzielany jest w sposób ciągły, nawet kiedy zwierzę nie pobiera pokarmu. Uszkodzenia występują najczęściej w worku ślepym żołądka oraz wzdłuż krawędzi strzępiastej. Jedyną ochroną tej części żołądka przed szkodliwym działaniem kwasu żołądkowego jest ślina, która posiada właściwości buforujące. Produkcja śliny pobudzana jest głównie podczas pobierania  pasz objętościowych, dlatego ich niedostateczna podaż w diecie, a także zbyt długie odstępy w karmieniu i głodówka przyczyniają się do powstawania tego schorzenia. Zmiany ciśnienia wewnątrz jamy brzusznej, które zachodzą podczas ruchu konia również są czynnikiem nasilającym powstawanie zmian w tej części żołądka. Przeprowadzone badania naukowe dowodzą, że podczas ruchu (szybszego niż stęp) ciśnienie powstające w jamie brzusznej powoduje „skurczenie” żołądka, czego konsekwencją jest przedostanie się treści z sokiem żołądkowym z części gruczołowej do żołądka bezgruczołowego.

Wrzody w części gruczołowej występują równie często jak w części bezgruczołowej. Nie ma jednak korelacji pomiędzy obecnością tego schorzenia obu częściach. Negatywny wpływ na tą część żołądka mają niesteroidowe leki przeciwzapalne, które powodują owrzodzenia błony śluzowej szczególnie w okolicy odźwiernika. Czynnikiem, który może wpływać na powstanie wrzodów jest również żółć cofająca się do dwunastnicy. Przy prawidłowo funkcjonujących mechanizmach ochronnych błony śluzowej kwasy żółciowe nie powodują uszkodzeń, jednak gdy bariera ochronna jest uszkodzona działają one drażniąco. Zaawansowana choroba wrzodowa okolicy odźwiernika może prowadzić do zaburzeń w opróżnianiu żołądka i zalegania treści pokarmowej, co w konsekwencji przyczynia się do owrzodzenia części bezgruczołowej a nawet przełyku.

Choroba wrzodowa bardzo często daje objawy niespecyficzne m.in. zmniejszony apetyt, apatię, słabą kondycję, polegiwanie, a także spadek formy fizycznej. Do bardziej charakterystycznych objawów zalicza się bóle morzyskowe, biegunki, podnoszenie górnej wargi, napinanie podczas oddawania moczu, zgrzytanie zębami, obfite ślinienie oraz chudnięcie zwierzęcia. Zdarza się również, że konie dotknięte tym schorzeniem nie wykazują objawów chorobowych lub występuje tylko jeden z nich. Aby zdiagnozować wrzody żołądka konieczne jest wykonanie gastroskopii. Badanie to polega na wprowadzeniu wideoendoskopu przez nozdrza konia do żołądka. Poprzez sondę endoskopową wprowadzane jest powietrze, które rozszerza światło przełyku. Głównym celem leczenia wrzodów żołądka jest obniżenie kwasowości jego treści, które stwarza korzystne środowisko do zagojenia się i zabliźnienia wrzodów. Najbardziej powszechnymi metodami leczenia farmakologicznego jest hamowanie wydzielania kwasu żołądkowego, stosowanie środków osłaniających błonę śluzową oraz środków alkalizujących. Dobór środków farmakologicznych oraz długość ich stosowania ustala lekarz weterynarii na podstawie ustalenia stopnia nasilenia schorzenia.

Oprócz leków bardzo ważnym czynnikiem mającym wpływ na powrót do zdrowia jest dieta. Konie z wrzodami przede wszystkim powinny mieć zapewniony stały dostęp do dobrej jakości pastwiska oraz paszy objętościowej, natomiast dawki paszy treściwej powinny być podawane często i w małych porcjach. Zaleca się dodatek do paszy treściwej kilku garści sieczki z lucerny (stosunek 1:1), która jest naturalnym buforem pH żołądka, a przy okazji spowalnia pobieranie treści pokarmowej. Komponując dawkę pokarmową powinniśmy zwrócić uwagę również na dodatki wspomagające oraz regulujące pracę przewodu pokarmowego np. siemię lniane podawane w postaci meszu, makuchu lnianego lub zaparzonych nasion. Cennym komponentem w diecie wrzodowców jest także olej lniany. Warto również zwrócić uwagę na rokitnik, który powoduje zmniejszenie dolegliwości bólowych oraz przyspiesza gojenie się istniejących nadżerek i wrzodów. Oprócz prawidłowej diety należy ograniczyć sytuacje mogące wywoływać stres psychiczny u konia.  W miarę możliwości należy koniom stworzyć warunki bytowe zbliżone do naturalnych oraz zapewnić im stały dostęp do wody.

Prawidłowa profilaktyka, a także szybka reakcja i właściwe postępowanie w momencie pojawienia się objawów choroby wrzodowej mogą być bardzo pomocne w zapobieganiu bądź leczeniu schorzenia.

 opracowała: Magdalena Zacholla