Miniona jesień charakteryzowała się dość wysokimi temperaturami oraz wilgotnością powietrza. Niestety były to sprzyjające warunki dla niektórych patogenów grzybowych, które zaczęły porażać plantacje ozimin już jesienią. Biorąc po uwagę trwającą łagodną zimę ( i duże prawdopodobieństwo, że tak się utrzyma), należy spodziewać się nasilenia infekcji chorobami grzybowymi po wznowieniu wegetacji. Jakie najczęściej występują choroby grzybowe na plantacjach zbóż oraz jakie zabiegi wykonać, aby zmniejszyć ich presję?
Pierwszym i jednym z najgroźniejszych patogenów, który był widoczny na plantacjach województwa pomorskiego już jesienią jest mączniak prawdziwy. Głównymi objawami porażenia są kłaczkowate plamy na liściach, które w miarę rozwoju choroby obejmują coraz większą powierzchnię nie tylko liści i pochew liściowych, ale też źdźbeł i kłosów. Zajęcie znacznej powierzchni blaszki liściowej powoduje ograniczenie fotosyntezy, zwiększenie intensywności transpiracji, co prowadzi do spadku liczby i masy ziarniaków, a w konsekwencji skutkuje redukcją plonu. Analizując warunki stymulujące proces infekcji należy stwierdzić iż mączniak prawdziwy potrafi wzrastać w szerokim spektrum temperaturowym (od 5- 30°C) i wilgotności od 50 do 100%. Ponadto warunki tegorocznej jesieni a mianowicie sucha i ciepła pogoda (10 – 20°C stopni w dzień 5 – 12°C w nocy) oraz niewielka wilgotność powietrza sprawiły że pierwsze objawy można było już zaobserwować przed okresem spoczynku.
Fot.1. Porażenie mączniakiem prawdziwym na liściu pszenicy
Kolejnym z organizmów chorobotwórczych na który będzie trzeba zwrócić uwagę wczesną wiosną to septorioza liści. Podobnie jak poprzednia z chorób, również w tym przypadku rozwój infekcji możemy zaobserwować w łanach zagęszczonych, nadmiernie nawożonych azotem. Analizując proces infekcji należy zaznaczyć iż objawy porażenia znacząco różnią się od symptomów obecności mączniaka. Rozwój septoriozy powoduje powstawanie na liściach siewek żółtozielonych plam, które przybierają kształt zbliżony do soczewkowatego często z chlorotyczną obwódką. Wraz ze wzrostem roślin plamy stają się jasnobrunatne, zlewają się i mogą obejmować również pochwy liściowe. Silnie porażone liście zasychają i przedwcześnie zamierają.
Fot.2. Objawy porażenia mączniakiem i septoriozą liści.
Wczesną wiosną niekiedy również jesienią na roślinach jęczmienia i żyta możemy zaobserwować objawy porażenia rynchosporiozą. Początkowo są to owalne, soczewkowate, wodniste, szarobiaławe lub żółte plamy, długości od 1-2cm, z wyraźną ciemną obwódką odgraniczającą część porażoną od zdrowej. W miarę rozwoju choroby plamy się powiększają i ich środkowa część żółknie. Najgroźniejsze jest porażenie przez sprawcę rynchosporiozy nasady liści, które prowadzi zwykle do przedwczesnego obumierania całych liści. Dolne liście są najczęściej i najsilniej infekowane, ale może także dojść do porażenia liścia flagowego i kłosów.
Fot.3. Objawy rynchosporiozy liści jęczmienia
Najwcześniej w okresie wiosennym należy obserwować zasiewy pod kątem występowania kompleksu „chorób podsuszkowych”. Są to choroby o podłożu płodozmianowym, wynikające ze zbyt dużego udziału zbóż w strukturze zasiewów. Do tego typu patogenów możemy zaliczyć m.in łamliwość podstawy źdźbła. Pierwszych objawów infekcji należy poszukiwać już późną jesienią. Pojawiają się wtedy u nasady źdźbeł podłużne plamy koloru szarego lub żółtobrązowego. Zewnętrzna pochewka pęka często pośrodku takiej plamy. Dopiero podczas fazy wzrostu wiosną na źdźble tworzą się typowe, owalne, często bursztynowo brązowo obrzeżone plamy (plamy elipsoidalne lub oczka). Podstawa źdźbła murszeje i pęka. Na tempo rozwoju tego typu chorób wpływa również wczesny i głęboki siew jesienny oraz zimy o łagodnym przebiegu o następnie chłodne wiosny.
Fot.4. Objawy infekcji łamliwością podstawy źdźbła
Metody ograniczenia występowania sprawców chorób
W myśl zasad Integrowanej Ochrony Roślin w celu zmniejszenia presji chorób grzybowych pojęcie wszelkich metod zwalczania powinno zostać poprzedzone obserwacją nasilenia ich występowania przy wykorzystaniu aktualnej wiedzy z zakresu ochrony roślin przed organizmami szkodliwymi obejmującą jeżeli jest to uzasadnione:
- wartości progów ekonomicznej szkodliwości podających informację o tym w jakim momencie wykonanie chemicznych zabiegów ochrony jest ekonomicznie uzasadnione
- zalecenia pochodzące z opracowań naukowych umożliwiających dobór optymalnych terminów wykonania zbiegów głównie w oparciu o dane meteorologiczne tj. temperatura i wilgotność powietrza, prędkość wiatru etc. oraz znajomość biologii rozwoju poszczególnych patogenów (wykorzystanie systemów wspomagania decyzji w ochronie roślin)
- fachowe doradztwo otrzymane od osób zawodowo świadczących specjalistyczne usługi dotyczące doboru prawidłowych metod ochrony roślin oraz stosowania pestycydów zgodnie z założeniami integrowanej ochrony roślin
`Ponadto zwalczanie najważniejszych patogenów roślin uprawnych w pierwszej kolejności powinno opierać się o stosowanie metod nie-chemicznych, które zmniejszają zagrożenie dla zdrowia ludzi zwierząt i środowiska.
Do takich działań możemy zaliczyć:
- Dobór odmiany
- Stosowanie odpowiedniego płodozmianu oraz odpowiednich parametrów siewu
- Wykorzystywanie metod agrotechnicznych opartych na mechanicznej walce z patogenami
- Optymalizacja zabiegów nawożenia, nawadniania i regulacji odczynu
W przypadku wielu plantacji pomimo zastosowania ww. metod ochrony przed patogenami koniecznym jest wykonanie zabiegu przy użyciu środka ochrony roślin. Obecnie producenci środków ochrony roślin wprowadzają wiele preparatów będących mieszaninami wielokomponentowymi. W przypadku zasiewów zbóż technologia ochrony skupia się najczęściej na regulacji trójzabiegowej. Obejmuje ona następujące terminy oprysków:
Termin T1 — od fazy końca krzewienia do fazy 2 kolanka (BBCH 29—32),
Cel : Ochrona podstawy źdźbła oraz 3 dolnych liści
Termin T2 — od fazy grubienia pochwy liściowej liścia flagowego do widocznych pierwszych ości (BBCH 41—49)
Cel: Ochrona górnych trzech liści.
Termin T3 — faza kłoszenia (BBCH 51—59) z możliwością przedłużenia do fazy dojrzałości wodnej ziarna (BBCH –71)
Cel : Ochrona przed chorobami kłosów
Planując zabiegi przy użyciu fungicydów należy wdrażać w gospodarstwie szeroką rotację stosowanych substancji w szczególności pod kątem wyboru różnych mechanizmów działania na zwalczany organizm. Dobór najczęściej wykorzystywanych substancji czynnych wraz z mechanizmem ich działania i zakresem zwalczanych chorób przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Substancje czynne stosowane w ochronie fungicydowej zasiewów zbóż.
Reasumując zbliżająca się wiosna może przysporzyć rolnikom wiele dylematów związanych z ochroną plantacji. Mając na uwadze łagodne warunki atmosferyczne panujące jesienią należy spodziewać się dużego nasilenia chorób grzybowych. W związku z tym lustracje na plantacjach należy wykonać możliwie jak najwcześniej w celu pełnego zdiagnozowania gatunku grzyba zasiedlającego zasiewy i możliwości szybkiego zastosowania substancji czynnej przy optymalnych warunkach atmosferycznych.
opracował: Daniel Dąbrowski
