Szkodniki zbóż – problem, którego nie należy bagatelizować…..

Zwalczanie szkodników roślin zbożowych często bagatelizowane przez wielu rolników w ostatnich latach nabiera coraz większego znaczenia. Przyczyną tej sytuacji mogą być rosnące straty plonu powodowane m.in. przez uszkodzenia mechaniczne lub przenoszenie chorób wirusowych co wpływa na spadek opłacalności uprawy. W niniejszym artykule zaprezentowanych zostanie kilka najbardziej rozpowszechnionych gatunków szkodników, które w zasiewach zbóż mogą powodować istotne straty gospodarcze.

Skrzypionki

Najbardziej rozpowszechnionym i bytującym w zasiewach wszystkich gatunków zbóż szkodnikiem jest skrzypionka zbożowa. Szkodliwość wykazują zarówno postać dorosła (chrząszcz) jak również larwy. Postacie dorosłe zimują w częściach ruderalnych, korzeniach drzew, i próchnie. Wiosną prowadzą żer na liściach poprzez ich nadgryzanie oraz składanie na ich powierzchni jaj po czym giną. Następnie po wylęgu larwy kontynuują żerowanie na liściach zeskrobując tkankę miękiszową wzdłuż unerwienia za pomocą aparatu gębowego. Analizując cechy rozpoznawcze osobniki dorosłe charakteryzują się czerwonawym zabarwieniem przedplecza i odnóży oraz ciemnozielonymi pokrywami skrzydeł. Ich wielkość mieści się w granicach  3-5 mm. Larwy natomiast są wielkości około 1-3 mm, barwy czarnobrązowej, pokryte czarną śluzowatą wydzieliną.

Mszyce

Mszyce są organizmem polifagicznym czyli żerującym na różnych gatunkach roślin. Szkodliwość wykazują zarówno postacie larwalne jak i dorosłe. Polega ona na wysysaniu soków z liści źdźbeł i kłosów zbóż przez co zachwianiu ulega gospodarka wodna rośliny. W przypadku młodych roślin może dochodzić do ich więdnięcia i całkowitego zaschnięcia. Również jako szkodliwość pośrednią w przypadku mszyc możemy zaliczyć wektorowość w przenoszeniu chorób wirusowych. Przykładem jest wirus żółtej karłowatości jęczmienia który może powodować straty w plonie sięgające kilkudziesięciu procent. Analizując wielkość osobników nie dorównują one skrzypionkom (ok 1,5-3mm). Mogą posiadać różne ubarwienie oraz formy zarówno  uskrzydlone jak i bezskrzydłe. Charakterystyczną cechą tych owadów jest obecność dwóch wypustków na odwłoku tzw. „syfonów”

Pluskwiaki (Lednica zbożowa, żółwinek zbożowy)

Rośliny zbożowe w przypadku tych gatunków pluskwiaków są obiektem żerowania zarówno larw jak i postaci dorosłych. Zaatakowane przez nie rośliny słabiej rosną i mniej intensywnie się krzewią wskutek strat substancji odżywczych wysysanych w postaci soku z liści źdźbeł oraz kłosów. Jeżeli porażenie nastąpi wcześnie kłosy nie zawiązują ziarna lub wykształcają jedynie poślad. Po zakończeniu żerowania dorosłe owady składają jaja w miejscach odżywiania się.

Lednica zbożowa jak również żółwinek jest owadem znacznie większym od wcześniej omawianych agrofagów (ok 8-10mm długości). Ich cechą charakterystyczną jest lekkie spłaszczenie tułowia i barwa żółtozielonkawa z czarnymi prążkami. Larwy wyglądem przypominają dorosłe osobniki jedynie odróżnia je znacznie mniejsza wielkość ciała i brak skrzydeł.

Wciornastki

Szkodniki niewielkich rozmiarów (1-2mm), żerujące na roślinach zarówno w postaci dorosłej jak również larwalnej. Żerują one poprzez wysysanie soków roślinnych z części nadziemnych. Na zbożach bytuje ponad 17 gatunków tych agrofagów. Większość z tych grup charakteryzuje się czarną lub brązową barwą ciała, nitkowatymi czułkami, błoniastymi skrzydłami u dorosłych postaci oraz przylgami na odnóżach. Ze względu na taki wygląd szkodniki te przez rolników potocznie są zwane „przecinkami”. Objawami żerowania tych organizmów są spiralnie skręcone blaszki liściowe roślin oraz zdeformowane, puste kłosy.

Chrabąszcz majowy

Owad wielożerny znacznych rozmiarów (postać dorosła długość około 20-25mm) najczęściej żerujący na liściach drzew tj. dęby, jabłonie itp. W zasiewach zbóż największe straty powodowane są przez larwy w postaci pędraków. Rozwój tych młodych osobników przebiega w glebie przez 4 lata. W tym czasie owady żerują podgryzając podziemne części roślin. Największą intensywnością w żerowaniu charakteryzują się larwy w drugim roku rozwoju osobniczego.  W przypadku zbóż objawami obecności pędraków w glebie jest znaczące przerzedzenie wschodów, więdniecie starszych roślin, które bez wysiłku można wydobyć z podłoża.

Zwalczanie szkodników zbóż

W celu zmniejszenia intensywności nalotów szkodników na plantacje zbóż powinno stosować się następujące zabiegi profilaktyczne:

• izolacja przestrzenna od pozostałych zasiewów zbożowych
• zrównoważone nawożenie azotowe (szczególnie w przypadku mszyc)
• odpowiednio skonstruowana agrotechnika czyli planowo i terminowo wykonywane zabiegi spulchniające glebę tj. podorywki, orki (szczególnie w przypadku pędraków)
• niszczenie chwastów – żywicieli pośrednich ( m.in. mszyce)
• płodozmian

Niestety wielokrotnie presja organizmów szkodliwych jest tak intensywna (przekracza próg ekonomicznej szkodliwości tab. 1), iż niezbędnym jest zastosowanie preparatów insektycydowych.

 

Tab.1. Progi ekonomicznej szkodliwości kilku najczęściej występujących szkodników zbóż na przykładzie pszenżyta ozimego.

Źródło: Metodyka Integrowanej Ochrony Pszenżyta ozimego Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu

W takiej sytuacji należy skupić się na kilku ważnych aspektach ich wykorzystania. Zaliczyć do nich możemy:

• skład chemiczny preparatu (grupę chemiczną, zawartość i rodzaj substancji aktywnej)
• sposób działania na organizm szkodnika (najczęściej działanie żołądkowe, kontaktowe lub gazowe)
• selektywność działania w przypadku pszczół oraz owadów pożytecznych
• warunki atmosferyczne mające wpływ na skuteczność zastosowania preparatu

Wykaz najczęściej wykorzystywanych grup chemicznych w zwalczaniu szkodników w zasiewach zbóż przedstawiono w tabeli 2.

Tab. 2  Wykaz najczęściej stosowanych grup i substancji aktywnych w zwalczaniu szkodników na plantacjach zbóż

Źródło: Program Ochrony Roślin Rolniczych 2017, Dane IOR –PIB w Poznaniu

Reasumując monitoring plantacji zbóż pod kątem występowania szkodników jest czynnością niezbędną z punktu widzenia utrzymania wysokiej tendencji plonotwórczej roślin. Zmieniające się dynamicznie warunki atmosferyczne panujące w trakcie sezonu wegetacyjnego sprawiają że rolnik styka się z wieloma różnymi grupami owadów. Dlatego też ważnym jest aby prawidłowo prowadzić zabiegi uprawowe aby zmniejszać niebezpieczeństwo nalotów oraz jeżeli jest to niezbędne skutecznie zwalczać osobniki po przekroczeniu progu ekonomicznej szkodliwości. Należy również pamiętać aby przy zwalczaniu szkodników prowadzić możliwie jak największą rotację substancji czynnych aby zminimalizować ryzyko uodparniania się szkodnika.

Daniel Dąbrowski

Fot. 1. Skrzypionka zbożowa – Postać dorosła, larwa na liściu, objawy żerowania                    fot. D. Dąbrowski

Fot. 2. Mszyce – postać dorosła, skupiska na dolnej i górnej stronie blaszki liściowej               fot. D. Dąbrowski

Fot. 3. Pluskwiaki                                                                   fot. D. Dąbrowski

Fot. 4. Wciornastek zbożowy – postać dorosła, larwa objawy żerowania na kłosie                    fot. D. Dąbrowski

Fot. 5. Chrabąszcz majowy – Postać dorosła na kłosie, larwa – pędrak w glebie                        fot. D. Dąbrowski