W dzisiejszych czasach, gdzie zmiany klimatyczne, degradacja gleby i utrata bioróżnorodności stają się coraz bardziej palącymi problemami, rolnicy na całym świecie stoją przed wyzwaniami związanymi z zachowaniem zdrowia gleby, ochroną środowiska i utrzymaniem produktywności gospodarstw rolnych. Rolnictwo regeneratywne wyrasta jako obiecująca alternatywa. To nie tylko sposób produkcji żywności, ale kompleksowa filozofia, która zmienia tradycyjne metody prowadzenia gospodarstw rolnych. Zastanówmy się, jak rolnictwo regeneratywne może odmienić krajobraz rolniczy.
Czym jest rolnictwo regeneratywne?
Rolnictwo regeneratywne to podejście do uprawy, które nie tylko dba o produkcję żywności, ale także przywraca zdrowie gleby, odbudowuje ekosystemy i minimalizuje negatywny wpływ na środowisko redukując emisję CO2 sekwestrując go w glebie, a przede wszystkim pozwala uodpornić glebę na ekstremalne warunki pogodowe wynikające ze zmian klimatu, takie jak susza czy nawalne deszcze. Taki system gospodarowania staje się kluczowym narzędziem, ukierunkowującym rolników na drogę zrównoważonej praktyki rolniczej oraz pozwala na długofalowe utrzymanie produktywności gospodarstwa.
Zasady Rolnictwa Regeneratywnego
Fundacja Terra Nostra, zajmująca się certyfikacją i promowaniem rolnictwa regeneratywnego opracowała kompleksowy kodeks dobrych praktyk, którymi należy się kierować wchodząc w ten system uprawy, nazwany „Kodeks 5C”
Uprawa: Minimalizacja Oddziaływania na Glebę
Podkreślając minimalizację oddziaływania na glebę, rolnictwo regeneratywne zaleca unikanie orki i stosowanie płytkiego mieszania, zostawiając większość resztek pożniwnych na powierzchni. To podejście ma na celu utrzymanie struktury gleby, redukcję erozji zarówno wodnej ograniczając spływy powierzchniowe, jak i wietrznej zapobiegając wywiewaniu materii z pola. Sprzyja to także procesom humifikacji, co zwiększa zawartość próchnicy. Zmniejsza się również zaburzanie życia mikroorganizmów. Osłonięta resztkami roślin gleba dłużej zachowuje wilgoć, a w połączeniu z dobrą, chłonną strukturą pozwala na przyjęcie dużej ilości wody, nawet z nawalnych opadów.
W tym celu stosuje się techniki uprawy konserwującej, takie jak Strip-till i No-till, które stanowią innowacyjne podejście w rolnictwie, zmierzające do minimalizacji zakłóceń struktury gleby i utrzymania jej naturalnych właściwości.
Strip-till to technika, w której jedynie wąskie pasy gleby są uprawiane, pozostawiając resztę pola nietkniętą. Ten minimalny zakres interwencji umożliwia ochronę struktury gleby i utrzymanie warstwy mulczu na powierzchni. Strip-till pozwala na głębsze i precyzyjne umiejscowienie nawozu w przygotowanych pasach, co wspomaga wzrost korzeni na długość i lepsze wykorzystanie nawozu, co z kolei przyczynia się do optymalizacji wzrostu roślin.
No-till, z kolei, idzie krok dalej, eliminując całkowicie uprawę gleby. W tym przypadku, rolnicy unikają zabiegów, które zakłócają warstwę glebową, nie zakładając żadnych upraw przed siewem. W tej technice zakłada się utrzymanie gleby w idealnej kulturze, dzięki czemu będzie miała ona zdolność do samoregeneracji. Dzięki utrzymaniu takiej kultury, poprzez budowanie odpowiedniego składu gleby, struktury i prowadzenie dobrego płodozmianu, można całkowicie wyeliminować zabiegi uprawowe, ponieważ nie będą one konieczne. Ta metoda przyczynia się do minimalizacji erozji glebowej, zachowując strukturę gleby i zatrzymując więcej wody w glebie, co jest szczególnie istotne w warunkach zmian klimatycznych.
Motto „Uprawiaj tak mało, jak się da i tak dużo, jak potrzeba” podsumowuje filozofię tej zasady.
Wapń: Klucz do Żyzności Gleby
Wapń, kluczowy składnik odżywczy gleby, pełni niezwykle istotną rolę w budowaniu jej żyzności. Stanowi on makroskładnik, który jest pobierany w największych ilościach przez rośliny, pełniąc nadrzędną funkcję jako element budulcowy ścian komórkowych.
Jego wpływ na glebę jest wieloaspektowy. Po pierwsze, reguluje pH gleby, co bezpośrednio przekłada się na skład mikroflory glebowej. Wapń odgrywa istotną rolę w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej, co ma kluczowe znaczenie dla wielu procesów biologicznych w glebie.
W kontekście odżywiania roślin, wapń pełni rolę pośrednią, decydując o przyswajalności i pobraniu innych składników mineralnych. Wraz z relacją do magnezu, potasu i sodu w kompleksie sorpcyjnym, wapń wpływa na właściwości strukturalne gleby. Istotne jest również jego znaczenie w utrzymaniu agregatów glebowych, co przeciwdziała zbrylaniu się gleby oraz tworzeniu zastoisk wodnych.
Należy podkreślić, że stosowanie wapnia i magnezu jest kluczowym czynnikiem poprawy żyzności gleby. Niedobór wapnia może skutkować negatywnym wpływem na kondycję roślin uprawnych. Dlatego też, dbając o odpowiednią ilość wapnia w glebie, rolnicy nie tylko wspomagają wzrost roślin, ale także przyczyniają się do zrównoważonego i efektywnego gospodarowania glebą.
Fot. 1. Przykładowe gospodarstwo ekologicznego.
Węgiel: Wprowadzanie Materii Organicznej i Przywracanie Poziomu Próchnicy
Wprowadzenie węgla do gleby zwiększa jej zdolność do utrzymywania wody, co jest kluczowe w walce ze skutkami suszy. Naturalne procesy, takie jak retencja wody, stają się efektywne, przyczyniając się do zachowania wilgotności gleby nawet w warunkach niskich opadów.
W obliczu wyzwań związanych z degradacją gleby i obniżającą się zawartością próchnicy, w rolnictwie regeneratywnym stosuje się praktyki mające na celu przywrócenie glebie witalności, wzmacniając jednocześnie zrównoważony rozwój rolnictwa. W kontekście tego dążenia, przyjęto takie gospodarowanie glebą, którego celem jest przywrócenie poziomu 3% materii organicznej, zbliżonego do naturalnych warunków lasów pierwotnych.
Jednym z kluczowych elementów są nawozy naturalne, regularnie stosowane przez rolników w celu dostarczenia nie tylko niezbędnych składników odżywczych roślinom, ale także wspierania aktywności mikroorganizmów glebowych.
Kolejnym ważnym czynnikiem jest pozostawianie rozdrobnionych resztek pożniwnych na polu. Proces ten nie tylko wspomaga naturalny cykl rozkładu organicznych substancji, ale również wzbogaca glebę, tworząc sprzyjające warunki dla mikroorganizmów i organizmów glebowych.
Wprowadzenie aplikacji melasy to kolejny innowacyjny krok. Melasa, bogata w cukry, dostarcza dodatkowych źródeł energii dla mikroorganizmów glebowych, przyczyniając się do poprawy struktury i zdrowia gleby.
W ramach praktyk, utrzymuje się przez ponad 80% czasu żywe rośliny na polu. Te rośliny, poprzez wydaliny korzeniowe, dostarczają cennego cukru z liści, korzystnego dla glebowej mikroflory.
Niestety, Polska boryka się z jednym z najniższych poziomów próchnicy w Unii Europejskiej. Jednak, poprzez konsekwentne stosowanie opisanych praktyk, rolnicy mają nadzieję na odwrócenie tego trendu i przywrócenie glebom ich naturalnej urodziwości. Odbudowa jakości gleby nie tylko ma istotne znaczenie dla zrównoważonego rolnictwa, ale również stanowi kluczowy krok w redukcji śladu węglowego, przyczyniając się do globalnych wysiłków na rzecz ochrony środowiska.
Poplony: Rośliny Okrywowe dla Wzrostu Bioróżnorodności
Poplony, czyli rośliny okrywowe, są kluczowym elementem rolnictwa regeneratywnego. Rośliny okrywowe, które rosną poza okresem głównego plonu, pełnią kluczowe funkcje wspierające odbudowę gleby i utrzymanie zdrowego ekosystemu. Poplony przyczyniają się do wzrostu materii organicznej, wzbogacają glebę i są źródłem bioróżnorodności. Mieszanki poplonowe, obejmujące różne gatunki, są efektywniejsze niż pojedyncze rośliny, pełniąc jednocześnie różnorodne funkcje.
Poplony przyczyniają się do wzrostu materii organicznej, wzbogacając glebę w substancje niezbędne do utrzymania jej płodności. Stanowią także źródło bioróżnorodności, zwłaszcza w formie mieszanki poplonowej, która sprzyja różnorodności biologicznej. Mieszanki te są wydajniejsze niż uprawa pojedynczych gatunków, spełniając jednocześnie wiele istotnych funkcji zależnie od użytych gatunków.
Odżywiając glebę cukrem z fotosyntezy, rośliny okrywowe dostarczają bakteriom niezbędną energię. Sprzyjają ciągłemu obiegu materii i procesom mikoryzowym, poplony pełnią istotną rolę, wspierając naturalne procesy glebowe. Kompleksowe działanie poplonów obejmuje również biologiczne wiązanie azotu – stosowanie roślin bobowatych oraz stwarzają korzystne warunków dla rozwoju naturalnych wrogów szkodników.
Poplony działają jako naturalna bariera przeciw erozji, tłumiąc wzrost chwastów. Długie korzenie roślin okrywowych przyczyniają się do spulchniania ziemi, poprawiając jej strukturę. Ponadto, poplony tworzą warunki sprzyjające pożytecznym owadom,
W ten sposób, stosowanie roślin okrywowych w rolnictwie nie tylko wspiera odbudowę gleby i zwiększa jej żyzność, ale także przyczynia się do utrzymania równowagi w ekosystemie rolniczym, redukując konieczność stosowania sztucznych środków ochrony roślin. To holistyczne podejście do gospodarowania glebą, które niesie korzyści zarówno dla upraw, jak i dla środowiska.
Kultura: Ochrona Otoczenia i Bioróżnorodność
Ochrona środowiska naturalnego stanowi kluczowy element działań mających na celu zrównoważoną produkcję rolno-środowiskową. Obszar ten skupia się na szacunku dla natury, przy czym głównym narzędziem służącym poprawie żyzności gleby jest zastosowanie zrównoważonego płodozmianu. Centralnym celem tego podejścia jest eliminacja uprawy tego samego gatunku w dwóch kolejnych latach (z wyjątkiem upraw wieloletnich) oraz redukcja udziału zbóż ogółem do poziomu poniżej 50% obszaru gruntów ornych.
Ponadto, istotnym aspektem jest praca nad redukcją zużycia środków ochrony roślin oraz kształtowanie krajobrazu przyjaznego dla bioróżnorodności. W tym kontekście istnieje również zobowiązanie do ochrony dziko żyjących zwierząt, ze szczególnym uwzględnieniem pszczół, istotnych dla równowagi ekosystemu. Działania obejmują rewitalizację oczek wodnych, budowę zbiorników retencyjnych oraz nasadzenia i pielęgnację pasów zadrzewień śródpolnych..
Hodowla Zwierząt w Kontekście Rolnictwa Regeneratywnego
Hodowla zwierząt w gospodarstwie rolnym stanowi istotny element rolnictwa regeneratywnego, przynosząc liczne korzyści dla gleby i ekosystemu. Jednym z kluczowych aspektów jest wprowadzanie do gleby naturalnego nawozu, który pochodzi z odchodów zwierząt. Ten organiczny nawóz dostarcza niezbędnych składników odżywczych, jednocześnie ograniczając potrzebę stosowania sztucznych nawozów.
Hodowla zwierząt umożliwia również wprowadzanie dodatkowej materii organicznej do gleby, co przyczynia się do poprawy jej struktury i retencji wody. Jednocześnie wzbogaca życie glebowe, wspierając rozwój mikroorganizmów i innych organizmów korzystnych dla zdrowia gleby.
Dodatkowym atutem hodowli zwierząt jest utrzymywanie trwałych lub wieloletnich użytków zielonych na terenie gospodarstwa. Pole, które jest stale pokryte roślinnością, nie jest intensywnie uprawiane, co przyczynia się do zachowania struktury gleby, minimalizacji erozji, ograniczeniu parowania i utraty próchnicy. Warto także podkreślić, że wieloletnia uprawa roślin motylkowych odgrywa istotną rolę w budowaniu struktury glebowej i wiązaniu azotu, co dodatkowo wspiera ekosystem rolniczy. W sumie, hodowla zwierząt nie tylko jest kluczowym elementem produkcji żywności, ale również stanowi istotny czynnik wspierający zrównoważoną i ekologiczną gospodarkę rolno-spożywczą.
Korzyści Dla Rolników: Inwestycja w Zdrowszą i Zrównoważoną Przyszłość
Przejście na rolnictwo regeneratywne to nie tylko krok w stronę zrównoważonej przyszłości dla środowiska, ale także inwestycja w zdrowsze i bardziej dochodowe gospodarstwo. Zdrowsza gleba przekłada się bezpośrednio na stabilne plony, a minimalizacja zabiegów uprawowych ogranicza koszty produkcji.
Ponadto rolnicy mogą starać się o tzw. Certyfikaty węglowe. Służą one jako potwierdzenie redukcji emisji gazów cieplarnianych. Za każdą tonę CO2, przechwyconą z atmosfery i wprowadzoną do gleby, rolnik uzyskuje jeden certyfikat, który może sprzedać na tzw. rynku węglowym. Takie certyfikaty mogą odkupić firmy, które chcą lub muszą zredukować swój ślad węglowy.
Istnieją również platformy crowdfoundingowe, gdzie inwestorzy oferują rolnikom, stosującym lub zamierzającym wprowadzić rolnictwo regeneratywne, kredyty 0% na zakup sprzętu lub ziemi.
Podsumowanie: Droga do Zrównoważonej Przyszłości na Polach
Rolnictwo regeneratywne, nie tylko odmienia tradycyjne praktyki rolnicze, ale stanowi klucz do zrównoważonej przyszłości. Minimalna obróbka gleby, stosowanie roślin okrywowych, odpowiednie nawożenie wapniem, utrzymanie materii organicznej i ochrona bioróżnorodności to konkretne kroki, które rolnicy mogą podjąć, aby przyczynić się do odnowienia zdrowia gleb, przeciwdziałania erozji i suszy. Wprowadzenie tych praktyk wymaga zaangażowania, edukacji i cierpliwości, ale długoterminowe korzyści są znaczące. Ochrona gleby to inwestycja w przyszłość, która ma pozytywny wpływ na nasze gospodarstwa, środowisko i przyszłe pokolenia.
opracował: Robert Freitag
Źródła:
- Certyfikacja Rolnictwa Regeneratywnego – Biologizacja i Rolnictwo Regeneracyjne – Fundacja Terra Nostra: https://fundacjaterranostra.pl/
