Błędy w kiszeniu kukurydzy, które znacznie obniżają wartość odżywczą kiszonek – cz 2.

Od rozdrobnienia zielonki zależy czy łatwo uda się ubić zielonkę, a w konsekwencji od tego zależy tempo kiszenia i smakowitość paszy. Jeżeli w zielonce wszystkie ziarna są uszkodzone, a rozdrobnione fragmenty roślin mają wielkość 0,5 do 2 cm, to przy założeniu, że zielonka została zebrana we właściwym terminie są szanse, że zostanie właściwie ubita. W razie opóźnienia zbioru warto bardziej rozdrobnić rośliny.

Właściwe rozdrobnienie roślin uwalnia duże ilości soku komórkowego z pociętych tkanek. Uwolnione w zielonce cukry proste, białka, enzymy i wiele innych substancji stają się dostępne dla drobnoustrojów licznie bytujących na roślinach w czasie sezonu wegetacyjnego. Przed rozdrobnieniem nie miały one dostępu do składników odżywczych zgromadzonych w komórkach kukurydzy i często zasiedlają rośliny uprawne w postaci przetrwalników. Aby zdać sobie sprawę jak licznie występują na roślinach zaprezentowano szacunkowe dane:

Bakterie tlenowe i  grzyby, dużo wolniej zwiększają, albo wręcz zmniejszają swoją liczebność w trakcie prawidłowo prowadzonego procesu kiszenia. Przyczyną jest gwałtowny wzrost liczby bakterii kwasu mlekowego. Jest to grupa drobnoustrojów, które w temp. dla nich optymalnej 26-48*C potrafią w ciągu 48 godź. osiągnąć gęstość komórek w pożywce labolatoryjnej 1 -10 mld jtk/ml. Tak szybki rozwój biomasy bakterii jest możliwy dzięki dostępności prostych cukrów i aminokwasów pochodzących z rozdrobnionych roślin, oraz dzięki niszczącemu działaniu kwasu mlekowego na błony komórkowe bakterii i grzybów konkurujących o pokarm. Kwas mlekowy powstający wewnątrz bakterii LAB (kwasu mlekowego) podczas fermentacji węglowodanów jest przez nie szybko usuwany na zewnątrz ciała i jeśli jego stężenie przekroczy dopuszczalny próg konkurujące drobnoustroje zamierają. Dotyczy to nie tylko niekorzystnych mikroorganizmów ale również niektórych szczepów bakterii mlekowych. Np. niektóre z rodzaju lactobacillus rosną w zakresie kwasowości 6,3-6,9 pH, ale  Lactobacillus casei zamiera przy kwasowości poniżej 3 pH. Właśnie ten szczep bakterii działa antagonistycznie na chorobotwórcze bakterie E. coli,  Salmonella, czy grzyby. Zatem, chociaż kiszonka ma być kwaśna, to jednak przekroczenie wartości progowych niekorzystnie wpływa na jej przydatność.

Z chwilą układania i ubijania zielonki rozpoczyna się kiszenie. Dokładne wykonanie tych czynności zdecyduje o kwasowości, która powinna wynosić ok. 4,2 pH, oraz o stabilności tlenowej kiszonki. Sama optymalna kwasowość nie niszczy grzybów szczególnie drożdży bowiem radzą sobie przy pH 3,5. Jeśli są warunki tlenowe z powodu złego ugniecenia drożdże szybko się rozwijają zużywając kwas mlekowy, skutkiem czego zmniejsza się ilości kwasu i rośnie pH. Zbyt mała zawartość kwasu wiążąca się ze słabym ubiciem, stwarza korzystne warunki dla rozwoju niepożądanych drobnoustrojów. W warunkach tlenowych dochodzi do rozwoju grzybów pleśniowych. Chociaż ich rozwój przebiega znacznie wolniej niż bakterii czy drożdży to dzięki tworzeniu enzymów celulolitycznych są wstanie rozłożyć trudno rozpuszczalną celulozę i ligninę. Jednak to nie gorsza struktura kiszonki wynikająca z działalności grzybów jest przyczyną obniżenia jakości lecz mykotoksyny, powstające podczas trawienia. Najgroźniejsze grzyby są gatunkami Fuzarium wydzielają deoksyniwalenol-DON, Niwalenol-NIV, diacetoksyscirpenol-DAS, zearenol-ZEA. Grzyby wydzielają substancje bakteriostatyczne (niszczące bakterie również te pożyteczne). Aby nie dopuścić do rozwoju grzybów i bakterii tlenowych-pektolitycznych (gnilnych), wystarczy dokładnie ubić zielonkę do gęstości ponad 220 kg s.m./m3. Do uzyskania takiego zagęszczenia jednorazowo rozkładana warstwa zielonki nie powinna przekraczać 20 cm grubości i powinna być ugniatana przynajmniej 1 godzinę. W praktyce zielonkę ubija się kołami ciągników.

Wielkość silosu powinna być dopasowana do możliwości zapełnienia go w ciągu 3 dni. Ubitą pryzmę przykrywamy cienką podkładową folią, która dzięki niewielkiej grubości (0,04 mm) ściśle przylega do powierzchni pryzmy, zapobiegając tworzeniu się komór powietrznych, oraz dostaniu się powietrza i wody z zewnątrz. W celu zabezpieczenia przed uszkodzeniami mechanicznymi należy nałożyć drugą grubszą folię (0,11-0,15 mm)

Po zakryciu folią i dociśnięciu np. warstwą ziemi, rozpoczyna się konkurowanie mikroorganizmów o łatwo dostępne składniki odżywcze. Z poniższego wykresu widać dynamikę przemian. Już po 10 pierwszych dniach pH spada b. szybko do poniżej 5 co wiąże się  z dynamicznym wzrostem  zawartości kwasu mlekowego- do ponad 3 % w s.m. (suchej masy) aby koło 40 dnia ustabilizować się na poziomie 4. 2 pH i powyżej 5% zawartości kwasu mlekowego. Na wykresie pokazano dynamikę wzrostu innych kwasów świadczących o obecności niepożądanych drobnoustrojów jednak ich tempo przyrostu i zawartość świadczą o prawidłowym przebiegu kiszenia.

Wszędzie tam gdzie znajduje się powietrze rozwiną się tlenowe mikroorganizmy. Poniżej jest zdjęcie mikroskopowe, które pokazuje powierzchnię źle ubitej zielonki z kukurydzy porośniętej strzępkami grzyba w 7 dniu po zebraniu zielonki.

Poznanie procesu kiszenia powinno się przekładać na dokładność wykonania poszczególnych czynności począwszy od agrotechniki uprawy do zamknięcia silosu. By wykonywać prace związane z kiszeniem coraz lepiej, warto korzystać z mobilnych urządzeń pomiarowych takich jak do pomiaru suchej masy jeszcze na polu, czy do pomiaru kwasowości w kiszonce.

Autor: Mariusz Anioła

Literatura:

1. „Analiza kiszonki przy użyciu AgriNIR^®-a, a optymalne wykorzystanie pasz
   w gospodarstwie” przedstawiła Manuela Manzoli, dyrektor Dinamica Generale
2. „Czas sporządzania kiszonek” Źródło: FERMA BYDŁA 2010
   Autor: dr hab. Tadeusz Michalski – Katedra Agronomii, Zakład Szczegółowej Uprawy Roślin – Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu. Opublikowano: wrzesień, 2009
3. „Jak uzyskać dobrą kiszonkę z kukurydzy ” Kujawsko Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Milikowie. Materiały zamieszczone w internecie.
4. „Mikroflora kiszonek” Elżbieta Kukier, Krzysztof Kwiatek, Tomasz Grenda, Magdalena Goldsztejn z Zakładu Higieny Pasz Państwowego Instytutu Weterynaryjnego   –  Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach
5. Najlepsze technologie zakiszania kukurydzy. : prof. dr hab. Tadeusz Michalski – Katedra Agronomii, Zakład Szczegółowej Uprawy Roślin – Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu. Materiały zamieszczone w internecie- marzec 2010