Nawracająca obturacja dróg oddechowych (RAO, Recurrent Airway Obstruction) jest chorobą, która występuje zarówno u koni sportowych jak i rekreacyjnych. Polega na zapaleniu i stopniowym skurczu oskrzeli wraz z przebudową ich ściany oraz nadmierną produkcją śluzu. Wcześniej chorobę tą określano mianem przewlekłej choroby obturacyjnej płuc – COPD (Chronic Obstructive Pulmonary Disease). Nazwa ta została zaczerpnięta z medycyny człowieka, jednak określenie to niezbyt trafnie odnosiło się do choroby występującej u koni.
RAO jest powszechną chorobą układu oddechowego koni, której częstotliwość wzrasta wraz
z wiekiem. Najczęściej diagnozowana u koni 7-letnich i starszych. Choroba ta jest niezależna od rasy oraz płci zwierzęcia, jednak ostatnie badania potwierdzają jej podłoże genetyczne. Chore konie nie powinny więc być używane w hodowli.
Do głównych przyczyn występowania tego schorzenia zalicza się wdychanie powietrza zawierającego alergeny, kurz i inne czynniki drażniące. Rozwojowi RAO sprzyja więc utrzymanie zwierząt w stajni na ściółce ze słomy, podawanie pasz złej jakości oraz wzmożone pylenie (np. podczas zamiatania stajni). Odpowiednikiem RAO u koni utrzymywanych pastwiskowo jest SAODP (Summer – associated Obstructive Pulmonary Disease). Schorzenie to występuje głównie w południowo-wschodniej części USA i spowodowane jest alergenami pojawiającymi się w czasie ciepłej i wilgotnej pogody. Warto podkreślić, że całkowite wyleczenie RAO oraz zniszczeń jakie powoduje w układzie oddechowym jest niemożliwe, dlatego bardzo ważnym jest, aby rozpoznać tą chorobę jak najwcześniej. Początkową fazę RAO można zatrzymać na długie lata, jednak trudność leczenia oraz jego koszty wzrastają ze stopniem zaawansowania choroby.
Na początku RAO bardzo często ma przebieg subkliniczny. W miarę rozwoju choroby objawy stają się coraz bardziej widoczne. Pojawia się kaszel, wypływ z nosa oraz nietolerancja wysiłkowa. Przy ciężkiej postaci choroby następuje zwiększenie liczby oddechów, nasilają się napady kaszlu, konie przyjmują postawę z głową wyciągniętą do przodu oraz rozszerzają nozdrza. W zaawansowanym stadium zaobserwować można charakterystyczny sposób oddychania, szybkie wdechy i przedłużone dwutaktowe wydechy. W konsekwencji taki sposób oddychania powoduje przerost mięśnia skośnego zewnętrznego brzucha, uwidaczniając się jako tzw. rynienka wydechowa.
Diagnostyka choroby rozpoczyna się od wywiadu i badania klinicznego. W przypadku podejrzenia RAO wykonywane są badania hematologiczne i biochemiczne krwi. Następnie wykonuje się zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej dzięki czemu można określić jak duża powierzchnia płuc uległa zniszczeniu. Przydatnym badaniem w diagnostyce RAO jest ocena cytologiczna
i mikrobiologiczna popłuczyn pęcherzykowo-oskrzelowych. Leczenie RAO powinno obejmować trzy zasadnicze działania: zmianę warunków środowiska, która umożliwi zmniejszenie stężenia
w powietrzu, podanie kortykosteroidów w celu likwidacji stanu zapalnego oraz podawanie bronchodilatatorów, aby poprawić wydolność oddechową. Każdy koń, niezależnie od stopnia zaawansowania choroby powinien być objęty kompleksowym leczeniem. Warto podkreślić, że pomimo stosowania leków bez zmiany warunków środowiska nie nastąpi poprawa, lub będzie ona tylko chwilowa. Należy pamiętać również, że koń będzie chory do końca życia, brak objawów chorobowych nie świadczy o jego wyleczeniu. Czas pomiędzy zaostrzeniem choroby nazywany jest okresem remisji. RAO u koni często przybiera charakter sezonowy.
Zmiana warunków utrzymania powinna obejmować przede wszystkim utrzymanie konia na pastwisku, jeśli to możliwe całą dobę. W przypadku braku takiej możliwości dobrym rozwiązaniem jest przeniesienie konia do boksu typu angielskiego. Aby zapewnić dobre warunki choremu koniowi w stajni należy pamiętać, że boks to tylko cześć budynku, a więc jeśli nie podejmiemy zmian w całej stajni to nasze działania mogą być niewystarczające. Na początku powinniśmy zacząć od ściółki, pamiętając że nawet dobrej jakości słoma jest siedliskiem alergenów. Bardzo dobrą alternatywą dla słomy są trociny bezpyłowe, torf, tektura lub papier. Jako ściółkę można zastosować również ścinki kory sosnowej, jednak jedynie pod warunkiem, że zwierzę nie będzie jej podjadało, ponieważ może to wywołać kolki. Największy problem stanowi pylące siano. W celu odpylenia siana powinno być ono moczone przez minimum 30 minut, pamiętając o zmianie wody przy moczeniu każdej porcji. Siano tak przygotowane traci wartości odżywcze, a często również nie smakuje koniom. Alternatywę dla siana może stanowić sianokiszonka, jednak musi być ona dobrej jakości. Pasze objętościowe powinniśmy zadawać koniom z poziomu podłogi, aby ułatwić spływanie wydzieliny z dróg oddechowych konia. Pasze treściwe zastąpić można mieszankami komercyjnymi np. musli, granulaty.
Priorytetem w leczeniu farmakologicznym RAO jest zlikwidowanie stanu zapalnego dróg oddechowych. W tym celu wykorzystywane są kortykosteroidy, które można podawać ogólnie lub miejscowo przy pomocy masek inhalacyjnych. Podawanie sterydu ogólnie wskazane jest przy zaawansowanych objawach. Ilość oraz częstotliwość podawanego leku zależy od stanu konia. Podawanie kortykosteroidu ogólnie może nieść za sobą skutki uboczne, w skrajnych przypadkach ochwat, zaburzenia nadnerczy. Wziewne kortykosteroidy są tak samo efektywne jak leki podawane ogólnie, a efekty uboczne są stosunkowo niewielkie. W terapii RAO wykorzystywane są także bronchodilatatory, które rozszerzają oskrzela usprawniając przepływ powietrza. Leki te w ciężkich przypadkach powinny być bardzo szybko podane, aby uratować życie zwierzęcia. Na rynku znajdują się również produkty wspomagające układ oddechowy koni tj. mieszanki ziołowe, olejki eteryczne. Skuteczność tych preparatów bardzo często nie ma potwierdzenia w badaniach naukowych, chociaż wielu właścicieli potwierdza ich działanie.
Rokowania w przypadku RAO bywają różne. Zależą przede wszystkim od stanu klinicznego zwierzęcia, możliwości zmiany środowiska oraz szybkości podjęcia leczenia farmakologicznego. Zapewnienie koniowi odpowiednich warunków bytowych oraz odpowiedniej opieki może pozwolić na wieloletnie użytkowanie konia.
opracowała: Magdalena Zacholla
