Rolnictwo ekologiczne jest trendem światowym – wyraźnie zaznaczyła to Komisja Europejska zarówno w strategii na rzecz bioróżnorodności, jak i w strategii „Od pola do stołu” (Farm to Fork). Wśród najważniejszych celów strategii unijnych można wymienić redukcję zużycia pestycydów, antybiotyków i nawozów oraz zwiększenie udziału powierzchni upraw rolnictwa ekologicznego do 2030 roku (średnio dla całej Unii Europejskiej powinien wynosić 25%.) Przy obecnej niepewnej sytuacji gospodarczej na świecie, jest to z pewnością bardzo ambitny cel. Polska mając na uwadze powyższe cele polityki rolnej, planuje podwoić powierzchnię upraw ekologicznych i dąży do osiągnięcia ponad miliona hektarów upraw ekologicznych do 2030 r.!
W 2023 r. w Polsce działalność w sektorze produkcji ekologicznej prowadziło 23 995 producentów ekologicznych. Powierzchnia ekologicznych użytków rolnych wynosiła 636 021,41 ha. Największą powierzchnię ekologicznych użytków rolnych zajmowały uprawy zbóż. Na drugim miejscu znajdowały się rośliny okopowe, przemysłowe, dalej warzywa, owoce i orzechy. W 2023 r. względem 2022 r. w obszarze ekologicznej produkcji zwierzęcej znacząco zwiększyła się produkcja mleka krowiego oraz wzrosło pogłowie zwierząt, szczególnie drobiu. (https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rolnictwo-ekologiczne1)
Stan rolnictwa ekologicznego na Pomorzu
Od momentu wstąpienia Polski w struktury UE liczba gospodarstw ekologicznych oraz suma powierzchni upraw ekologicznych wzrosła ponad dziesięciokrotnie. Przyczyną tak gwałtownego zainteresowania rolnictwem ekologicznym były dotacje przewidziane w PROW 2004-2006 oraz 2007-2013. Zdaniem ekspertów zmiany w systemie dopłat wprowadzane od 2013 (m.in. uzależnienie dopłat do upraw paszowych od posiadania produkcji zwierzęcej) i przewidziane w PROW 2014-2020 spowodowały, że liczba gospodarstw ekologicznych w Polsce, wbrew tendencjom światowym i europejskim, jednak malała.
Takie zjawisko można było zaobserwować wyraźnie również w woj. pomorskim. Po okresie wzrostu liczby gospodarstw od roku 2004 r. do 2012 r., następował kolejno systematyczny spadek aż do roku 2020. Po zmianach wprowadzonych zarówno w systemie wsparcia, jak i zwiększeniu zainteresowania konsumentów żywnością wyższej jakości, od roku 2021 ponownie odnotowujemy wzrost ilości producentów ekologicznych (wykres1.). Oczywiście ze względu na wiele czynników , w tym sytuacja gospodarcza i ekonomiczna w kraju, wzrost ten nie jest gwałtowny, ale w opinii wielu ekspertów rynku bio, trend ten będzie się utrzymywał.
W 2023 r. na Pomorzu działalność w zakresie produkcji ekologicznej prowadziło 693 podmiotów, w tym 614 rolników ekologicznych gospodarujących na powierzchni prawie 25 tys. ha (24 861,89 ha).
Aktualnie najwięcej producentów ekologicznych zlokalizowanych jest w podregionie słupskim (gdzie prym wiodą powiat słupski – 151 i bytowski – 138), następnie w podregionie Żuław i Powiśla ( choć przoduje tutaj powiat gdański 111, a są powiaty, gdzie liczba gospodarstw ekologicznych jest poniżej 10), w podregionie kaszubsko kociewskim (prym wiedzie powiat kartuski -54), a najmniej w podregionie nadmorskim (wykres 2).
Zwiększył się też % gospodarstw ekologicznych z powierzchnią w przedziale 20-50 ha jak i tych gospodarujących na areałach przekraczających 50 ha. Średnia powierzchnia gospodarstwa eko w woj. pomorskim to ok. 40 ha (a śr. w kraju – poniżej 30 ha).
Przetwórstwo ekologiczne na Pomorzu.
Pomimo wzrostu liczby przetwórni ekologicznych w Polsce, ich liczba jest bardzo niska w porównaniu do krajów zachodnich. Sprawia to, że relacja liczby gospodarstw i użytków rolnych przypadających na liczbę przetwórców jest bardzo niekorzystna.
Mimo, ,że w woj. pomorskim odnotowaliśmy na koniec 2023 roku 58 podmiotów prowadzących działalność w zakresie przygotowania (tzn. nie tylko przetwórstwo), to wśród nich znajdują się głównie przedsiębiorstwa zajmujące się konfekcjonowaniem, etykietowaniem, przepakowywaniem i itp. (wykres 4.) Typowych zakładów przetwórczych czy gospodarstw przetwarzających w ramach RHD jest bardzo mało.
Możliwości zbytu surowca ekologicznego do przetwórni bio, z pewnością byłyby dodatkową zachętą dla rolników ekologicznych. Niestety brak bezpośredniego wsparcia do wyprodukowanych przetworów (wsparcie do produkcji pierwotnej, hektarów), a dość rozbudowany i złożony system kontroli, sprawiają, że brakuje na Pomorzu bezpośrednich punktów skupu. I tutaj obserwujemy kolejny paradoks, ponieważ konsumenci poszukują produktów bio i niejednokrotnie kupują te towary w sklepach, ale niekoniecznie krajowe.
Pola do działania.
Sektory rolnictwa ekologicznego i przetwórstwa ekologicznego to bardzo ważne obszary, które wymagają stałego wsparcia i ciągłych zmian ukierunkowanych na zwiększanie udziału na rynku zarówno ekologicznej produkcji rolnej, jak i krajowych ekologicznych produktów przetworzonych.
Należy dążyć do tego, aby gospodarstwa ekologiczne były samowystarczalne ekonomicznie, a wsparcie i płatności były przyznawane do wyprodukowanych surowców, przez co staną się wyłącznie ich dodatkowym dochodem bądź wpłyną na ich konkurencyjność.
Konsumenci podkreślają, że szukają w żywności ekologicznej smaku, zapachu i zdrowia. Często w początkowej fazie zainteresowania zakupem żywności ekologicznej klienci zaopatrują się bezpośrednio u rolników bądź na bazarze. Istnieje grupa konsumentów, która bardziej ceni bezpośrednie miejsca zakupu żywności i obdarza je większym zaufaniem niż sklepy, w których oferowana jest żywność ekologiczna. Dzięki możliwości odwiedzenia gospodarstwa i obejrzenia pól z uprawami, kupujący nabierają zaufania do procesu produkcji. Zakup żywności ekologicznej bezpośrednio w gospodarstwie lub od rolnika na bazarze wpływa również na cenę produktu. Rolnik pomijając pośredników, może zaoferować kupującemu przystępną cenę.
Pomimo , iż zwiększyło się przekonanie i świadomość dobroczynności żywności ekologicznej, nadal potrzeba działań marketingowych i promujących rynek bio. Warto wymienić kilka ważnych inicjatyw z ostatnich lat, które miały na celu zwiększenie świadomości ekologicznej wśród konsumentów i promocję rolnictwa ekologicznego na Pomorzu:
– Pomorski Ekofestiwal w Krępie Słupskiej,
– Targi Produktów Ekologicznych w Kartuzach,
– Bazar Natury w Gdańsku (cyklicznie, dwa razy w tygodniu) i inne targi głównie w Trójmieście,
– wydarzenia organizowane przez PODR w Lubaniu: szkolenia, konferencje, wyjazdy studyjne, konkursy, a także wideoporady, artykuły, wydawnictwa, baza wiedzy eko i inne z tematyki rolnictwa ekologicznego.
Nie ulega wątpliwości, że potrzeba nam więcej takich inicjatyw promujących żywność nie tylko bio, ale również wysokiej jakości od lokalnych producentów.
Doskonałą okazją do działań promujących żywność ekologiczną są wspólne inicjatywy podjęte przez samych rolników ekologicznych. W woj. pomorskim działa prężnie Pomorskie Stowarzyszenie Producentów Ekologicznych BioPomorze (https://biopomorze.com.pl/). Zachęcamy do współpracy.
Opracowała: Agnieszka Jereczek
Ważne: Obecnie kontrolę producentów ekologicznych w Polsce prowadzi 13 jednostek certyfikujących
