Przepisy dotyczące zasad produkcji ekologicznej od dłuższego czasu nie były aktualizowane. W związku z tym, że rozwój tego sektora produkcji wymagał pewnych zmian, w Parlamencie Europejskim i Radzie (UE) przygotowano rozporządzenie 2018/848 zmieniające przepisy w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych. Jednak z uwagi na panującą pandemię, Parlament Europejski odroczył wejście w życie tego rozporządzeni, dając tym samym czas podmiotom prowadzącym działalność w zakresie rolnictwa ekologicznego oraz państwom członkowskim, zajętym walką ze skutkami kryzysu wywołanego przez COVID-19, na dostosowanie się do nowych przepisów i zapewnienie właściwego ich wdrożenia.
AKTY UNIJNE
Nowe rozporządzenie regulujące zasady rolnictwa ekologicznego (UE) 2018/848 (wraz z aktami wykonawczymi i delegowanymi) będzie stosowane od 1 stycznia 2022 r., zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2020/1693.
Do najważniejszych zmian tego aktu prawnego należy zakres, czyli rodzaje produktów objętych eko-rolniczą regulacją – zostanie on rozszerzony. Do tej pory objęte kontrolą były:
- żywe lub nieprzetworzone produkty rolne, w tym produkty akwakultury i pszczelarstwa ,w tym nasiona i inny materiał rozmnożeniowy roślin
- przetworzone produkty rolne stanowiące żywność, w tym wino
Nastąpi rozszerzenie certyfikacji na produkty spożywcze i nie spożywcze: niektóre drożdże, herbata paragwajska, kukurydza cukrowa, liście winorośli, rdzenie palmowe, kiełki chmielu, sól morska i inne rodzaje soli, kokony jedwabnika, naturalne gumy i żywice, wosk pszczeli, olejki eteryczne, zatyczki z korka naturalnego, bawełna, wełna, skóry surowe i skóry niewyprawione, tradycyjne preparaty ziołowe.
Ustanowiono również szczegółowe zasady chowu królików i zwierząt jeleniowatych, których do tej pory brakowało.
W sektorze rolnictwa istotne zmiany to:
- Materiał siewny heterogeniczny dopuszczony (odmiany zróżnicowane genetycznie)
- Uprawa roślin wyłącznie w glebie (dotyczy także upraw szklarniowych)
W pojemnikach dozwolona jedynie produkcja rozsad i materiału szkółkarskiego – do sadzenia na miejsce stałe Wyjątek: pędzenie cykorii w wodzie, produkcja kiełków, uprawa w doniczkach ziół na bezpośrednie spożycie
- Zakaz uprawy hydroponicznej
- Produkcja zwierzęca: udział pasz z własnego gospodarstwa lub innego ekologicznego w regionie – wzrost z 60 do 70% dla roślinożernych, z 20 do 30% dla drobiu i trzody – od 2024 r.
- Dopuszczalne odstępstwa – za zgodą właściwego urzędu: do końca roku 2035 ( po tym okresie zostanie poddany ponownej ocenie sektor rolnictwa ekologicznego i podjęte zostaną decyzje o przedłużeniu bądź zakończeniu możliwości stosowania odstępstw) ;
– konwencjonalny materiał siewny i rozmnożeniowy,
– konwencjonalne młode zwierzęta na cele rozrodu,
– 5% konwencjonalnych pasz białkowych.
Zostanie utrzymane wyłączenie z systemu certyfikacji detalistów, sprzedających produkty zapakowane bezpośrednio konsumentowi końcowemu oraz nowe rozwiązanie umożliwiające wyłączenie z obowiązku posiadania certyfikatu detalistów sprzedających małe ilości produktów niezapakowanych.
Kontroli podlega każdy podmiot na każdym etapie produkcji, przygotowania / przetwarzania i dystrybucji produktów, za wyjątkiem sklepów detalicznych. Ale państwo członkowskie może zwolnić podmioty z obowiązku posiadania certyfikatu ( co nie oznacza wyłączenia z kontroli) jeśli:
- sprzedaż nie przekracza 5 000 kg rocznie;
- przychód ze sprzedaży nieopakowanych produktów ekologicznych nie przekracza 20 000 EUR
- potencjalny koszt certyfikacji przekraczałby 2% wartości obrotu nieopakowanymi produktami ekologicznymi sprzedanymi przez ten podmiot
Wprowadzono możliwość certyfikacji grupowej małych producentów – stanowiące szansę wejścia do systemu produkcji ekologicznej producentów, dla których koszty kontroli są zbyt wysokie, aby starać się o certyfikat produkcji ekologicznej. Ale grupa taka musi spełnić pewne obwarowania, a co bardzo ważne certyfikat wydawany jest dla grupy, nie dla poszczególnych członków. Ponadto w przypadku stwierdzenia niezgodności u któregokolwiek członka grupy, nastąpi utrata certyfikatu grupowego.
Jednostka certyfikująca będzie miała możliwość wydłużenia ważności kontroli do 24 miesięcy dla podmiotów charakteryzujących się niskim poziomem ryzyka. Z pewnością będzie to w jakimś stopniu ułatwieniem dla małych gospodarstw , gdzie coroczna biurokracja zajmowała zbyt wiele czasu w porównaniu do skali produkcji.
Aby ograniczyć napływ surowców i produktów ekologicznych spoza Unii Europejskiej, które produkowane są wg innych standardów niż obowiązujące w UE, stopniowo odchodzić będziemy od możliwości prowadzenia kontroli i certyfikacji w państwach trzecich przez jednostki certyfikujące – stopniowe wygaszanie tego systemu importu oraz potrzeba rewizji już zawartych porozumień o handlu produktami ekologicznymi.
Dotychczas jednym z głównych problemów producentów ekologicznych są skażenia upraw przez środki, stosowane w produkcji konwencjonalnej. Dlatego konieczne jest doprecyzowanie wymogów w zakresie stosowania minimalnych środków zapobiegających zanieczyszczeniom upraw ekologicznych przez środki niedozwolone.
Jeśli danym producent będzie się starał o uznanie z mocą wsteczną do celów konwersji , to wymagane będą bardziej szczegółowe informacje o danym gruncie wraz z określonymi dowodami , że na tych działkach nie były stosowane produkty lub substancje niedopuszczone do stosowania w produkcji ekologicznej zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2018/848.
Natomiast w sektorze przetwórstwa ograniczono możliwe do stosowania dodatki; określone zostają produkty i substancje dopuszczone do stosowania w produkcji przetworzonej żywności ekologicznej ( w tym preparaty aromatyczne naturalne i ekologiczne ). Natomiast środki służące do czyszczenia i dezynfekcji nie zostaną ustanowione przed dniem 1 stycznia 2024 r.
Należy również pamiętać o aktach delegowanych i wykonawczych (https://www.gov.pl/web/rolnictwo/przepisy-unijne)
AKTY KRAJOWE
Ponieważ rolnictwo ekologiczne jest objęte regulacją prawną, działania państwa członkowskiego muszą być zakotwiczone w prawie krajowym. Dlatego konieczna jest nowelizacja krajowej ustawy z 2009 r. o rolnictwie ekologicznym. Obecnie przygotowano projekt ustawy o rolnictwie ekologicznym i produkcji ekologicznej, który ma za zadanie uchylić ustawę z 2009 r., a włączyć do porządku prawnego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/848 z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/625 z dnia 15 marca 2017 r. w sprawie kontroli urzędowych.
Do najważniejszych zmian zakładanych w drugiej wersji tego projektu należą:
- Przyjęcie informacji o prawidłowo wypełnionych zgłoszeniach działalności w rolnictwie ekologicznym będzie następowało przez wojewódzkiego Inspektora Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (w związku z unijnym zakazem delegowania przyjmowania zgłoszeń w produkcji ekologicznej jednostkom certyfikującym, które teraz przekażą zgłoszenie do IJHARS),
- Jednostki certyfikujące będą miały obowiązek publikacji opłat pobieranych za przeprowadzanie kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym
- Zapowiedziano wprowadzenie jednolitej bazy producentów objętych kontrolą i certyfikacją w rolnictwie ekologicznym, udostępnianej na stronie internetowej administrowanej przez GIJHARS – obecnie każda z jednostek prowadzi swój osobny wykaz.
- Zdecydowano na włączenie żywności ekologicznej do Programu Szkolnego bez tworzenia w ramach projektowanej ustawy oddzielnego systemu
- Uprawnienia inspektora rolnictwa ekologicznego – utrzymuje się, że będzie mogła je nabyć osoba, która zdała egzamin ( aby zachować wysoki poziom kompetencji zrezygnowano z ułatwień w procesie nabywania uprawnień) .
- Ułatwieniem dla rolników ma być wprowadzenie jednolitego wniosku o wydanie zgody na zastosowanie nieekologicznego materiału rozmnożeniowego roślin – obecnie każdy Wojewódzki Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa ma swój wniosek.
- Wprowadzono kary za zamieszczanie w reklamie lub opisie handlowym produktu niespełniającego wymagań przepisów o rolnictwie ekologicznym oznaczeń odnoszących się do produkcji ekologicznej.
- Zrezygnowano z wprowadzenia opłaty od wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin
- Nastąpi wprowadzenie dofinansowania do stosowania ekologicznego materiału siewnego (zmiany w ustawie o organizacji niektórych rynków rolnych), celem zwiększenia wykorzystania tego materiału oraz przyspieszenia rozwoju polskiego sektora producentów ekologicznego materiału rozmnożeniowego roślin – sektor ten wymaga wsparcia z uwagi na prawdopodobne odejście od możliwości stosowania nieekologicznego materiału rozmnożeniowego, jak zastrzeżono.
- Zarazem zapowiedziano wprowadzenie systemu oceny i rejestracji heterogenicznego materiału rozmnożeniowego roślin, wymaganego art. 13 rozporządzenia 2018/848
- Planuję się ułatwienia w stosowaniu i przywozu nawozów i środków wspomagających uprawę roślin z innych państw UE oraz Turcji, dzięki czemu nawozy dopuszczone do stosowania w rolnictwie ekologicznym będzie można łatwiej sprowadzać do Polski na potrzeby własne. Zwiększy to ich dostępność dla rolników ekologicznych (zmiana w ustawie o nawozach i nawożeniu).
- Dopuszcza się utrzymanie bydła na uwięzi w gospodarstwach utrzymujących do 50 sztuk ( z wyłączeniem młodych osobników), pod warunkiem zachowania wymogu dostępu do pastwisk i wybiegów określonych w pkt. 1.7.5. cz. II zał. II rozporządzenia 2018/848.
Postępy prac legislacyjnych proponowanej ustawy o rolnictwie ekologicznym i produkcji ekologicznej, można śledzić na stronie: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12347351/katalog/12791395 )
Szczegółowy wykaz aktów prawnych można znaleźć na stronie: https://www.gov.pl/web/rolnictwo/akty-prawne2
Działania te mają wspomóc rolnictwo ekologiczne oraz podnieść jego konkurencyjność. Nowe uwarunkowania produkcji ekologicznej są wyzwaniem, nie tylko dla producentów, ale także dla ustawodawcy w zakresie rolnictwa ekologicznego. Nie ulega wątpliwości, że poznanie nowych aktów prawnych jest niezbędne w praktyce stosowania prawa.
Opracowała: Agnieszka Jereczek
