Mastitis (zapalenie gruczołu mlekowego) jest chorobą wymienia wywoływaną przez mikoplazmy, wirusy, bakterie, grzyby oraz glony. Główną przyczyną większości występujących przypadków są jednak bakterie z rodzaju Staphylococcus, Streptococcus oraz E.coli. Choroba przyczynia się do powstawania zmian fizycznych i chemicznych mleka tj. zmiany barwy, zapachu, konsystencji oraz wzrostu ilości komórek somatycznych. Które zwierzęta są najbardziej narażone i jak sobie z tą chorobą poradzić?
Zapadalność krów na mastitis jest zróżnicowana. Najbardziej narażone są krowy wysokowydajne o obniżonej odporności, obwisłym wymieniu oraz ze strzykami o dużej średnicy. Skłonność do choroby wzrasta również z wiekiem zwierzęcia, najbardziej odporne są więc krowy w pierwszej laktacji. Obserwuje się, że mastitis występuje najczęściej na początku laktacji, kiedy zwykle następuje niedobór energetyczny i obniżenie odporności oraz w okresie zasuszenia, ponieważ mleko gromadzące się w wymieniu może stać się pożywką do rozwoju bakterii. Warto podkreślić, że higiena doju, warunki środowiskowe oraz błędy żywieniowe mają ogromny wpływ na podatność krowy na zachorowanie oraz skuteczność
i przebieg leczenia.
Zapalenie wymienia może występować w formie klinicznej lub podklinicznej. Do typowych objawów klinicznych należą stany zapalne wymienia (zaczerwienienie, twardość), obniżenie wydajności, pogorszenie jakości mleka, utrata apetytu, podwyższona temperatura ciała. W przypadku formy klinicznej o ostrym przebiegu, mleko staje się dodatkowo, mniej lub bardziej wodniste z obecnością wydzieliny surowiczej, ropnej lub krwi. Podkliniczna forma nie daje widocznych objawów, ma przebieg łagodniejszy i często jest niezauważana przez hodowców podczas codziennych czynności. Rozpoznanie tej formy choroby jest możliwe tylko za pomocą badania laboratoryjnego mleka przy użyciu testu komórkowego określającego liczbę komórek somatycznych w mleku. Niestety każdy przypadek zapalenia wymienia wymaga leczenia antybiotykami.
Schorzenia gruczołu mlekowego od lat uważane są za główną przyczynę strat ekonomicznych w hodowli krów mlecznych. Wynikają one z obniżenia wydajności, poniesionych kosztów leczenia, okresem karencji, jak również koniecznością brakowania wysokowydajnych krów. Dlatego, aby ograniczyć ogromne straty wynikające z pojawienia się mastitis w stadzie należy pamiętać o zachowaniu higieny wymienia podczas codziennego doju.
Pierwszą czynnością związaną z higieną udoju jest przedzdajanie mleka na czarną płytkę stanowiącą bardzo dobre tło dla białego surowca. Umiejętna obserwacja umożliwia wczesne wykrycie zmian w mleku, które świadczą o procesie chorobowym. Należy pamiętać, że pierwsze strugi mleka zawierają największą ilość bakterii. Karygodnym zachowaniem jest więc wykonanie przedzdajania na ściółkę. W ściółce bakterie są zdolne do bardzo szybkiego namnażania się, co w następstwie przyczynić się może do zwiększenia ryzyka zakażenia mleka. Kolejnym etapem jest oczyszczenie wymienia stosując osobny ręcznik lub szmatkę dla każdej krowy. Zalecane jest użycie środka dezynfekującego w nasączonych ręcznikach, spryskiwaczu lub specjalnych kubkach, po czym należy dokładnie wysuszyć strzyki przed założeniem aparatu udojowego. Jeżeli zabiegi te zostaną wykonane niestarannie, wówczas brud może dostać się do dojonego mleka. Dlatego ważne jest, aby przestrzegać właściwego czasu
i sposobu dezynfekcji zgodnego z zaleceniami producenta. Częstym błędem jest zakładanie kubków udojowych po zaledwie po 15 sekundach od wykonania czynności, co może przyczynić się do nieskutecznego działania środka dezynfekującego. Po wykonanym doju należy zastosować kąpiel poudojową – dipping. Zabieg ten ma na celu zabezpieczenie kanałów strzykowych przed wnikaniem do nich drobnoustrojów chorobotwórczych, ponieważ kanał nie ulega zamknięciu bezpośrednio po doju. Zastosowanie dippingu tworzy krople zamykającą kanał strzykowy stanowiącą barierę dla mikroorganizmów, jednocześnie niszczy bakterie, które znajdują się na skórze strzyka. Przy wyborze preparatu należy zwrócić uwagę czy zawiera on substancje działające zarówno dezynfekcyjnie jak i pielęgnująco, ponieważ skóra strzyków jest podatna na wysuszenie. Należy pamiętać o dokładnym pokryciu strzyka na całej długości, a nie tylko jego końcówki.
Fot. 1 Prawidłowo wykonany dipping.
Zapalenie wymienia oraz podwyższenie poziomu komórek somatycznych może być spowodowane przez niewłaściwe działanie aparatu udojowego. Konieczne jest więc regularne kontrolowanie urządzeń udojowych. Należy codziennie sprawdzać poziom ciśnienia roboczego oraz starannie myć i dezynfekować aparaturę udojową.
Dodatkową ochronę wymienia można uzyskać poprzez stosowanie maści pielęgnacyjnych, które umożliwiają uelastycznienie skóry i jej ochronę przed pękaniem. Maści pomagają również zniwelować obrzęki wymienia, jego bolesność oraz skutecznie zwalczają stany zapalne wymienia.
Co raz częściej hodowcy wykorzystują testy płytkowe TOK (terenowy odczyn komórkowy), który pozwala zidentyfikować zwierzęta z subklinicznym mastitis. Powierzchnię szalek testu napełnia się równą ilością mleka osobno z każdej ćwiartki dodając odczynnik testowy w ilości większej niż mleko. Zmiany konsystencji sugerują podwyższoną liczbę komórek somatycznych. Stosowanie testu płytkowego jest tanią i prostą metodą, która powinna być stosowana w każdej hodowli bydła mlecznego. Regularne jej stosowanie zalecane jest u krów przed okresem zasuszenia i po wycieleniu.
Fot.2. Wykonany terenowy odczyn komórkowy
Przestrzeganie podstawowych zasad higieny i włączenie ich do codziennych czynności pozwala ograniczyć problemy zapalenia wymienia oraz zachować dobre efekty produkcyjne. Biorąc pod uwagę straty ekonomiczne, warto zastanowić się nad skuteczną profilaktyką, aby zapobiec pojawieniu się mastitis w stadzie.
opracowała: Magdalena Zacholla
Literatura:
Barłowska J., Jarosińska A., Wolanciuk A., Kędzierska- Matysek M. 2012. Roczniki Naukowe Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego, t.8, nr 1: 31-38.
Gołębiewski M. Mastitis u krów mlecznych. 2018. Rolnicze ABC, nr 3.
Miciński J. Mastitis- „choroba zawodowa” wysokowydajnych krów. 2015. Rolnicze ABC, nr 8.
Smulski S. Dezynfekcja strzyków. 2018. Hodowla i Chów Bydła,7:73-75.
