Metody regulacji zachwaszczenia w gospodarstwach ekologicznych – cz. I

Jak poradzić sobie z chwastami bez stosowania herbicydów? To jedno z podstawowych pytań nurtujących każdego rolnika rozważającego możliwość przestawiania gospodarstwa na ekologiczne metody produkcji.

Zastanówmy się najpierw, czym są chwasty. Z rolniczego punktu widzenia to rośliny pojawiające się w uprawach polowych oraz trwałych użytkach zielonych wbrew woli rolnika. Są niechętnie akceptowane, ponieważ  konkurują z rośliną uprawną o miejsce, światło, wodę oraz  składniki pokarmowe, zaniżając  zarówno ilość jak i jakość plonów. Chwastami mogą być rośliny dziko rosnące np. ostrożeń polny, jak i rośliny uprawne np. samosiewy zbóż w rzepaku.

Rośliny dziko rosnące, które dla rolnika są chwastami, odgrywają ważną rolę w funkcjonowaniu środowiska: ochraniają wierzchnią warstwę gleby przed erozją, wiążą nadmiar składników pokarmowych, uczestniczą w tworzeniu mikroklimatu, zwiększają różnorodność biologiczną, a co za tym idzie urozmaicają krajobraz. Niektóre są roślinami miododajnymi. Wiele gatunków ma właściwości lecznicze lub wykorzystuje się jako przyprawy do potraw. Zawartość pewnych gatunków chwastów – ziół wzbogaca korzystnie pasze dla zwierząt.

Niektóre gatunki są sprzymierzeńcami rolnika w uprawie polowej, ponieważ wydzielają substancje działające dodatnio w stosunku do roślin uprawnych, stwarzają korzystne warunki dla rozwoju organizmów pożytecznych (stanowią pułapki dla szkodników roślin uprawnych) lub ograniczają rozwój chorób grzybowych (np. kąkol polny). Takie gatunki wykorzystywane są do produkcji preparatów roślinnych przeciwko szkodnikom i chorobom roślin uprawnych.

Chwasty w uprawie łubinu ekologicznego. Fot. A. Jereczek, 2015

Wiele gatunków chwastów określanych jest jako gatunki wskaźnikowe. Niektóre wskazują fenologiczne pory roku (np. kwitnienie chabra bławatka wskazuje fenologiczną wiosnę). Inne mogą wskazywać typ i rodzaj gleb. Np. obecność komosy białej, babki zwyczajnej wskazuje na gleby ciężkie. Gleby żyzne, bogate w próchnicę chętnie zasiedlają pokrzywa zwyczajna, przytulia czepna, gwiazdnica pospolita. Natomiast na glebach kwaśnych, ubogich w wapń zazwyczaj rosną: szczaw polny, jaskier polny, rumian  polny. Nadmierne nawożenie azotem prowadzi do intensywnego rozwoju gatunków nitrofilnych (azotolubnych). Do chwastów azotolubnych należą: gwiazdnica pospolita, chwastnica jednostronna, komosa biała.  Występowanie czerwca rocznego, sporka polnego, wyki drobnokwiatowej, szczawiu polnego może wskazywać na brak azotu w glebie.

Zanim zaczniemy „walkę” z chwastami zastanówmy się co może być  źródłem i przyczyną zachwaszczenia. Może niestarannie wykonane zabiegi agrotechniczne? Zanieczyszczony materiał siewny? Niewłaściwe zmianowanie (uproszczony płodozmian , monokultury, zbyt częste uprawianie np. zbóż po sobie),  nieużytki (m.in. rowy, miedze, przydroża, odłogi ), źle przygotowane nawozy organiczne, zbiór kombajnowy zbóż? W większości gospodarstw przyczyn zachwaszczenia będzie wiele.

Co można więc zrobić, aby ograniczyć występowanie chwastów?  Chociaż metody zapobiegające wydają się mniej  skuteczne, ponieważ nie widzimy efektu od razu, to strategicznie są najlepsze, ponieważ zapewniają rezultaty na długie lata.  Podstawowe metody profilaktyczne to:

• właściwe przygotowanie obornika i kompostu,
• odpowiednia uprawa roli (zespół upraw przedsiewnych, pielęgnacyjnych i pożniwnych),
• poprawny płodozmian zawierający rośliny wiążące azot, rośliny szybko wschodzące, jare i ozime,
• właściwy dobór gatunków i odmian roślin (nie uprawiamy roślin bardzo wymagających na ubogich glebach),
• wybieranie najkorzystniejszego terminu siewu, normy wysiewu i rozstawy rzędów.
• siew materiałem kwalifikowanym,
• utrzymywanie wysokiej aktywności biologicznej gleby poprzez wykorzystanie resztek pożniwnych, zielonych nawozów, kompostu,
• uprawa międzyplonów i mulczowanie,
• ściółkowanie, zarówno materiałami organicznymi (słomą, sianem, kompostem, zielonkami) jak i materiałami z tworzyw sztucznych, praktykowane w uprawach ogrodniczych,
• regularne wykaszanie miedz, rowów, przydroży.

Ściółkowane słomą truskawki ekologiczne.  Fot. A. Jereczek, 2015

Metody profilaktyczne ograniczą, ale nie zapobiegną pojawieniu się chwastów. Podstawową metodą ograniczania konkurencji chwastów po wschodach roślin uprawnych w uprawach ekologicznych są zabiegi mechaniczne. Zabiegi te, oprócz niszczenia chwastów, likwidują skorupę na powierzchni gleby, ograniczają parowanie wody oraz pobudzają zboża do krzewienia i rozwoju systemu korzeniowego.

Agnieszka Jereczek, Katarzyna Radtke

Zespół Ochrony Środowiska i Ekologii, PODR w Gdańsku