W każdym sezonie wegetacyjnym oprócz żerowania szkodników ważnym czynnikiem powodującym spadek plonu rzepaku jest infekcja spowodowana przez sprawców chorób. W celu optymalnego zabezpieczenia zasiewów przed wystąpieniem tego zjawiska szczególnie istotnym staje się monitorowanie symptomów porażenia plantacji, następnie ich prawidłowa identyfikacja a potem dobór preparatu fungicydowego w celu zwalczenia patogenu. W tym artykule przedstawię Państwu charakterystykę kilku najczęściej spotykanych na plantacjach sprawców chorób rzepaku zarówno w okresie jesiennym jak i wiosną.
Monitoring naszych plantacji pod kątem identyfikacji chorób należy rozpocząć już w okresie jesiennym. Zbagatelizowanie porażenia w tym czasie może spowodować straty, których nie jesteśmy w stanie zniwelować wiosną. Dodatkowo osłabione przez patogeny infekcyjne rośliny są bardziej wrażliwe na uszkodzenia związane z mrozami podczas spoczynku zimowego. Do najgroźniejszych czynników chorobotwórczych możemy zaliczyć następujące patogeny:
Sucha zgnilizna kapustnych – grzyb powodujący tę chorobę może infekować rośliny w ciągu całego okresu wegetacyjnego. Objawy to charakterystyczne żółtawe lub jasno szare plamy z widocznymi na ich powierzchni piknidiami w postaci czarnych kropeczek, w których znajdują się zarodniki konidialne. W miarę wzrostu roślin plamy zwiększają swą powierzchnię i się pogłębiają, przyspieszając znacznie dojrzewanie, a nawet doprowadzają do wylęgania roślin (jeśli infekcja wystąpi na łodydze). Źródłem porażenia są zarodniki bytujące na resztkach pożniwnych i materiale siewnym. Zdolność patogenu do infekcji żywiciela ocenia się na okres do 7 lat.
Wirus żółtaczki rzepy – (Turnip yellow virus, TuYV) – jak nazwa wskazuje czynnikiem infekcyjnym w przypadku tego typu schorzenia jest wirus żółtaczki rzepy, którego wektorem do organizmu roślinnego są mszyce kapuściana i brzoskwiniowa. Wysokie temperatury powietrza jesienią sprawiają że ww. gatunki mszyc intensywnie żerują na liściach rozwijającego się rzepaku. W trakcie wkłuwania się w tkankę rośliną i pobierania soku infekują rośliny wirusem, który zaczyna namnażać się w organizmie żywiciela. Symptomem zawirusowania zasiewów żółtaczką rzepy są antocyjanowe przebarwienia liści zaczynające się od ich brzegów. Niestety w początkowych stadiach takie objawy można pomylić z niedoborem składników pokarmowych tj. fosfor lub bor. Szkodliwość schorzenia polega na wystąpieniu zaburzenia we wzroście, ograniczeniu powierzchni chlorofilu w blaszce liściowej, a także zmniejszeniu liczby odgałęzień bocznych. W celu profilaktycznego zapobiegania wystąpieniu wirusa TuYW należy eliminować wektory z plantacji czyli wykonać wczesny zabieg insektycydowy przeciwko mszycom.
Fot.1. Wirus żółtaczki rzepy
Mączniak prawdziwy – Choroba występuje powszechnie na roślinach uprawnych z rodziny kapustnych, m.in. na rzepaku ozimym i jarym, gorczycy oraz na chwastach z tej rodziny (np. tasznik pospolity i tobołki polne). Rozwój gatunku grzyba powodującego chorobę przyspiesza podczas ciepłej i wilgotnej pogody, już jesienią, ale najczęściej dopiero w okresie kwitnienia i dojrzewania roślin. Zakres optymalnych dla rozwoju mączniaka temperatur powietrza mieści się w przedziale 17-25 °C. Dodatkowo rozwój choroby stymuluje wysokie nawożenie azotowe oraz duża gęstość siewu. Objawy na liściach rzepaku przypominają te obserwowane w zbożach czyli biały mączysty nalot strzępki grzyba rozprzestrzeniający się stopniowo na całą powierzchnie blaszki. Szkodliwość patogenu polega na zmniejszeniu powierzchni asymilacyjnej liści, ich całkowitym zamieraniu lub degradacji wielkości łuszczyn lub nasion.
Fot.2. Mączniak prawdziwy
Werticilioza jest chorobą, której objawy widoczne w postaci systemicznie biegnących, jednostronnych pożółknięć łodyg i liści. W większości publikacji uznawana jest za chorobę płodozmianową, a formy przetrwalne (mikrosklerocja) wytwarzane przez grzyba mogą przetrwać w glebie nawet kilkanaście lat. W odróżnieniu od poprzednich patogenów w tym przypadku na szybszy rozwój choroby wpływa sucha i upalna aura. Źródłem porażenia w następnych latach są zainfekowane resztki pożniwne. Ponadto choroba może być przenoszona na narzędziach służących do uprawy gleby.
Fot.3. Werticilioza
Zgnilizna twardzikowa Charakterystyczne symptomy porażenia rośliny tym patogenem obejmują jasne białe plamy z nalotem watowatej grzybni (przy dużej wilgotności), które później obejmują całą jej szerokość, a w środku zniszczonej łodygi tworzą się czarne skleroty, stanowiące organy przetrwalnikowe grzyba. Przy dużym nasileniu choroby rośliny rzepaku zamierają. Szybkie tempo infekcji tej choroby jest powodowane przez:
- wysoka wilgotność powietrza,
- opadające płatki kwiatowe, pozostające w rozwidleniach łodyg rzepaku lub u nasady liści, gdzie tworzy się odpowiednie środowisko dla rozwoju grzyba.
- formy przetrwalnikowe (skleroty) pozostające w glebie zdolne infekować max do 10 lat.
Czerń krzyżowych Patogen jest groźny dla zasiewów rzepaku w ciągu całego okresu wegetacyjnego. Objawy mogą występować na każdym organie rośliny powodując :
- na liściach i łodygach strefowane plamy, na przemian jasne i ciemne pierścienie, lub ciemne (często czarne) nieregularne plamy(przypominają tarczę strzelniczą).
- na łuszczynach są to najczęściej czarne, początkowo małe, owalne plamki, które z czasem mogą pokryć całą ich powierzchnię.
Straty w plonie w przypadku znacznego porażenia mogą sięgać do 30 % na skutek przedwczesnego dojrzewania, pękania i osypywania się nasion z porażonych łuszczyn. Choroba jest najczęściej przenoszona przez formy przetrwalne bytujące w resztkach pożniwnych.
Tab. 1 Progi ekonomicznej szkodliwości wybranych sprawców chorób rzepaku
Źródło: PORADNIK SYGNALIZATORA OCHRONY RZEPAKU Opracowanie zbiorowe pod red. A. Tratwal IOR–PIB, Poznań 2018
Chemiczną ochronę rzepaku należy rozpocząć już w okresie jesiennym biorąc pod uwagę historię pola, doświadczenie z lat ubiegłych, oraz przede wszystkim dokładnie obserwując przebieg pogody. Czas działania większości obecnie zarejestrowanych preparatów w zależności od warunków atmosferycznych, zestawu substancji czynnych najczęściej obejmuje okres od 4 do 6 tygodni. W zależności od stwierdzonych chorób na plantacji najczęściej zabiegi wykonuje się w 2 lub 3 terminach agrotechnicznych, które obejmują:
1.Termin jesienny (w większości w fazie 4-8 liści)
Cel: nalistny oprysk fungicydowy przeciwko suchej zgniliźnie kapustnych, czerni krzyżowych, mączniakowi rzekomemu i szarej pleśni
2. Termin wiosenny I (faza wzrostu pędu głównego)
Cel: nalistny oprysk fungicydowy przeciwko mączniakowi prawdziwemu, cylindrosporiozie i werticilliozie
3. Termin wiosenny II – (faza opadania płatków kwiatowych lub zwartego pąka)
Cel : nalistny oprysk fungicydowy przeciwko zgniliźnie twardzikowej. Istnieje możliwość przesunięcia zabiegu opryskiwania rzepaku z fazy schyłku kwitnienia do fazy zwartego pąka co jest doskonałym rozwiązaniem z dwóch przyczyn obejmujących poprawę jakości oprysku odmian wysokich rzepaku oraz wyeliminowanie porażenia zgnilizną twardzikową pochodzącego z infekcji od glebowej (skleroty).
Problemem w walce z patogenami powodującymi choroby zasiewów rzepaku jest kurczący się zestaw substancji czynnych dopuszczonych do obrotu. Aktualną sytuację w doborze fungicydów zarejestrowanych do zwalczania sprawców chorób rzepaku przedstawiono w tab. 1.
Tab. 2 Wykaz substancji czynnych stosowanych w zwalczaniu wybranych sprawców chorób rzepaku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy środków ochrony roślin IOR PIB Poznań
Na podstawie przedstawionego w tabeli 1 zakresu substancji czynnych w technologii zwalczania sprawców chorób rzepaku w zależności od terminu aplikacji w celu osiągnięcia pełnego spektrum zwalczanych patogenów można zastosować następujące mieszaniny substancji:
Jesień:
- Protiokonazol +tebukonazol
- Tebukonazol + Difenokonazol
Wiosna – Wydłużanie pędu głównego
- Metkonazol
- Protiokonazol + tebukonazol
- Tebukonazol + Difenokonazol
Wiosna – Opadanie płatków
- prochloraz + flutriafol
- prochloraz + difenokonazol
- prochloraz + tebukonazol
- azoksystrobina + tebukonazol
- azoksystrobina + flutriafol
- azoksystrobina + difenokonazol
- dimoksystrobina + boskalid
Podsumowując ochrona zasiewów rzepaku przed patogenami chorobotwórczymi jest trudna i wymaga od rolnika dużej wiedzy na temat pierwszych symptomów infekcji oraz szybkiego reagowania po ich wystąpieniu. Po zanotowaniu przekroczenia progu ekonomicznej szkodliwości niezbędnym jest precyzyjne dobranie pestycydu/ów o najszerszym spektrum zwalczania aby wyeliminować wszystkie czynniki chorobotwórcze. Ponadto w procesie planowania zabiegu koniecznym jest uwzględnienie procesu nabywania odporności patogenu i stała rotacja grup substancji czynnych w celu zniwelowania tego zjawiska. Dopiero po spełnieniu tych wszystkich przesłanek ochronę naszych zasiewów możemy uznać za efektywną.
opracował: Daniel Dąbrowski
Bibliografia:
- PORADNIK SYGNALIZATORA OCHRONY RZEPAKU Opracowanie zbiorowe pod red. A. Tratwal IOR–PIB, Poznań 2018
- Baza środków Ochrony Roślin IORPIB – https://baza.ior.poznan.pl/
- Obserwacje własne
