Słonecznik a dokładniej jego uprawa na ziarno spotyka się z roku na rok z coraz większym zainteresowaniem rolników w województwie pomorskim. Na zaistniałą sytuację niewątpliwie ma wpływ kilka czynników.
Do najważniejszych z nich możemy zaliczyć:
- zmiany klimatu wymuszające poszukiwanie alternatywnych upraw
- zwiększone zainteresowanie wśród firm paszowych,
- dobre przystosowanie do słabszych gleb,
- możliwość przełamania płodozmianu i monokultur kukurydzianych
- niskie nakłady na uprawę
W związku z tymi czynnikami planując zasiewy wiosną warto rozważyć wdrożenie tego gatunku do areału swoich zasiewów. Niniejszy artykuł przybliży Państwu kilka ważnych aspektów związanych z uprawą, ochroną i zbiorem słonecznika w warunkach naszego województwa.
Stanowisko
Pod uprawę słonecznika, szczególnie zalecane są gleby żyzne, bogate w składniki pokarmowe, na których najlepiej wtedy plonuje. Roślina ta może być również uprawiana na glebach brunatnych oraz piaskach mocno i średnio gliniastych. Ważne jest, aby stanowisko charakteryzowało się uregulowanym pH w przedziale 6,6–7,2.
Fot.1. Odmiana SU Alexa na poletkach doświadczalnych PODR w Lubaniu.
Potrzeby pokarmowe
Planując nawożenie słonecznika w pierwszej kolejności należy uwzględnić stan zasobności gleby w podstawowe makroelementy oraz odczyn decydujący o ich przyswajalności. Słonecznik jak już wcześniej wspominałem nie toleruje dużego zakwaszenia gleb, dlatego aplikacja wapna powinna zostać przeprowadzana pod przedplon. Analizując podstawowe potrzeby pokarmowe dla wytworzenia jednej tony niełupek i odpowiadającej im masie wegetatywnej rośliny słonecznika potrzebują około 70 kg N, 26 kg P205 i 90 kg K20. Natomiast potrzeby w skali mikro skupiają się przede wszystkim na pobraniu jednostkowym dwóch pierwiastków tj. boru i molibdenu, które wynosi kolejno 400 g/ha oraz 15 g/ha.
Uprawa przedsiewna/przygotowanie stanowiska
Słonecznik jest rośliną charakteryzującą się palowym systemem korzeniowym. Gleba pod zasiew tego gatunku powinna być starannie doprawiona. Niezależnie od rodzaju rośliny poprzedzającej, przed zimą powinna być wykonana orka przedzimowa na głębokość 22–23 centymetry. Natomiast kompleks uprawek wiosennych powinien obejmować bronowanie włókowanie lub zabieg agregatem. Taki zestaw działań pozwoli na optymalne spulchnienie stanowiska zmagazynowanie wody oraz zniszczenie chwastów. Dodatkowo, głęboko uprawione stanowisko pozwoli na silny pionowy wzrost korzeni słonecznika.
Fot 2. Odmiana ES Ceylon na poletkach doświadczalnych PODR w Lubaniu
Siew
W kwestii optymalnego terminu siewu jest nim okres zawierający się pomiędzy między 20 a 30 kwietnia z przedłużeniem maksymalnie do 5 maja. Podobnie jak w przypadku kukurydzy ważnym parametrem decydującym o rozpoczęciu siewu jest temperatura gleby na głębokości 5 cm. Sygnałem do rozpoczęcia działań jest wartość która trwale przekroczy 9°C. Siew poniższej tej temperatury spowoduje opóźnienie i wydłużenie wschodów oraz braki w obsadzie roślin. Zbyt długi proces wschodów będzie również lepiej wykorzystany przez szkodniki głównie ptactwo. Analizując dobór technologii najlepiej jest wykorzystać do tego pneumatyczny siewnik punktowy pracując na głębokości 5–7 cm w rozstawie rzędów – 60–70 cm i z odległością roślin w rzędzie co 20–25 cm. Tak przeprowadzony wysiew pozwoli w zależności od materiału siewnego uzyskać obsadę od 50 000–70 000 roślin/ha.
Ochrona
Przymierzając się do uprawy słonecznika musimy również wziąć pod uwagę potencjalne patogeny, które mogą wpłynąć na obniżkę plonu finalnego. W pierwszej kolejności problem w trakcie sezonu wegetacyjnego mogą stanowić chwasty zwłaszcza jednoroczne gatunki dwuliścienne i jednoliścienne (chwastnica jednostronna, perz właściwy, komosa biała, rdest powojowy, szarłat szorstki). W przypadku przeważającej części odmian dostępnych na rynku w regulacji zachwaszczenia dostępny jest jedynie wariant doglebowy. Zabiegi powschodowe w ochronie herbicydowej słonecznika należy przeprowadzić w fazie BBCH 11-19. W celu zwiększenia efektywności zwalczania chwastów hodowle stworzyły odmiany odporne na herbicydy zawierające w swym składzie tribenuron metylu zwane popularnie linia Express SUN. W większości technologii zabieg powinien być wykonany w fazie
od 2 do 8 liści roślin słonecznika w dawce do 60 g/ha (jedna dawka) lub stosujemy zabieg w dawkach dzielonych dwa razy po 30 g/ha co daje kolejno 30 i 15 g tribenuronu na ha.
Zestawienie substancji czynnych przeznaczonych do regulacji zachwaszczenia słonecznika przedstawiono w tabeli 1.
tab.1. Zestawienie substancji czynnych przeznaczonych do regulacji zachwaszczenia słonecznika. Źródło: https://baza.ior.poznan.pl/ stan na 08.09.2023
W przypadku szkodników zasiewom słonecznika zagrażają najczęściej:
- Ptaki – najgroźniejsze z rodziny wróblowatych uszkadzają rośliny od fazy niełupek aż do zbiorów. Natomiast krukowate bezpośrednio po siewie wydziobują z gleby nasiona.
- Ślimaki – głównie pomrowik plamisty, pospolity i wielki. Szkodliwość tego gatunku polega na zjadaniu siewek więc głównym symptomem ich obecności będzie brak roślin na polu oraz nadgryzienia części naziemnych tych, które przetrwały. Na plantacjach pojawiają się najczęściej od maja do września.
- Mszyce – największe zagrożenie w uprawie stanowi mszyca burakowa. Wszystkie stadia rozwojowe są szkodliwe ponieważ bytując na częściach nadziemnych słonecznika wysysają z nich soki. Dodatkowo w trakcie żerowania, mogą pełnić funkcję wektora wirusa mozaiki słonecznika, lub być przyczyną wtórnych infekcji przez patogeny chorobotwórcze. Najczęściej w zasiewach bytują w okresie od czerwca do września.
- Zmienniki – owady żerujące na liściach i pędach co powoduje ich deformację oraz zamieranie. W sezonie wegetacyjnym na roślinach pojawiają się w okresie od maja do września.
Fot 3. Odmiana ES Hudson na poletkach doświadczalnych PODR w Lubaniu
Warunki klimatyczne panujące w naszym kraju sprzyja rozwojowi niektórych sprawców chorób.
Najczęściej na organach nadziemnych słonecznika możemy zauważyć objawy:
- szarej pleśń słonecznika
- zgnilizny twardzikowej słonecznika
- mączniaka rzekomego
- zgorzeli siewek
W celu zmniejszenia presji szkodników i chorób w uprawie słonecznika należy w pierwszej kolejności wdrożyć kilka działań profilaktycznych. Do najważniejszych należą:
- zakładanie plantacji o powierzchni minimum 10 ha (ograniczenie presji ptactwa)
- zbilansowane nawożenie upraw
- ograniczenie zachwaszczenia
- właściwy płodozmian (szczególnie w przypadku uprawy rzepaku, który podobnie jak słonecznik infekuje zgnilizna twardzikowa)
- wykonywanie podrywek, talerzowania oraz głębokiej orki.
Zbiór
Koszenie słonecznika należy zaplanować w momencie gdy wilgotność niełupek wynosi maksymalnie dwadzieścia procent, a całe rośliny wyraźne zamarły. Analizując technologię zbiór niełupek przeprowadza się jednoetapowo kombajnem, najczęściej na przełomie września i października. Opóźnienie zbiorów stwarza ryzyko utraty części plonu wskutek gnicia, infekcji koszyków roślin sprawcami chorób grzybowych oraz żerowaniem ptaków.
opracował: Daniel Dąbrowski
